”ދިވެހިރާއްޖޭގެ“ މޫނުމަތި ކަމަށް ރ. މައުމޫން ސިފަކުރެއްވި ފުރަމާލެއަށް މިވަމުންދާ ގޮތާ މެދު ވިސްނަވާ ލެއްވީމުތޯއެވެ؟ މާލޭގެ ބައެއް ހިސާބު މިހާރު ސިފަކުރެވޭނީ ފަވެލައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ސްލަމްއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ސްލަމް އަކީ  ޢާއްމުކޮށް ފަގީރުން އުޅޭ މުޑުދާރު، ހަޑި، ބައިބޯ ސަރަހައްދަކަށް ނުވަތަ މަގަކަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ. (a squalid and overcrowded urban street or district inhabited by very poor people.) ފަވެލަ ކިޔަނީ ބްރެޒިލްގައި ހުންނަ މިފަދަ ސަރަޙައްދު ތަކަށެވެ. އަދި މިއަށް ވުރެ ހުތުރުކޮށް ފަތުރުވެރީން މާލެ ސިފަކޮށްފައި ވެއެވެ. މި ސިފަކުރުމަކީ، ދޮގެއް ކަމަށް ޤަބޫލުކުރެއްވޭނަމަ، މި ޖުމުލައަށް އޮބާލެއްވުމުން ހުޅުވޭ ފަވެލައެއްގެ ވީޑިއޯ ބައްލަވާލެއްވުން އެދެމެވެ. އެ ވީޑިއޯއިން ފެންނަ ތަންތަން މާލޭގެ ބައެއް ހިސާބުތަކާ އެއްގޮތްކަމަށް ތިޔަބޭފުޅުން އިންކާރެއް ނުކުރައްވާނެއެވެ. މާލޭގެ ބައެއް ކަންކަން ވަނީ ފަވެލައަށް ވުރެ ވެސް ދަށުދަރަޖައިގައެވެ.

މާލޭގެ ވެށި، ސްލަމްއެއްގެ ސިފައިން ތަހުޒީބު ބަސްތީއަކަށް ބަދަލުކުރަން ކުރަންވީ އެންމެ މުހިއްމު ކަންކަމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ މި މަޒުމޫނު ގައި، އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކޮށްފައިވާ ކަންކަމާއި އެހެން ރަށްވެހީންގެ ޚިޔާލާ އެކުމުތުވަނީ، އެއްގޮތްވަނީ ކިހާވަރަކަށްތޯ ބެލުމަށް ހައެއްކަ މީހުންނާ ސުވާލުކޮށްލީމެވެ. އެމީހުން ދެކޭ ގޮތް ވެސް އަޅުގަނޑުގެ ޚިޔާލާ ދާދި އެއް ގޮތެވެ. މި މަޒުމޫނުގައި އަޅުގަނޑު ދަންނަވާނީ މާލޭގެ ވެށި ދިރިއުޅުމަށް ތަނަވަސް ތަނަކަށް ހެދުމަށް މައްސަލައަކަށްވާ ފަސްކަމަކާއި އެ މައްސަލަތަކުގެ ޙައްލެވެ.

ހުރިހާ މައްސަލައެއްގެ ފެށުމަކީ ބައިބޯވުމެވެ.

މާލޭގެ އެންމެ ބޮޑު މައްސަލައަކީ، އާބާދީ ބޮޑުކަމެވެ. މާލޭގެ އޭރިއާ އަކީ ގާތްގަޑަކަށް ދެ އަކަ ކިލޯމީޓަރެވެ. މާލެ ސަރަޙައްދުގައިވާ ވިލިގިލި، ފުރަމާލެ، ހުޅުމާލެ ހިމަނައިފިނަމަ، 2022 ގެ ބޯހިމެނުމުގެ ހިސާބުތައް ދައްކާގޮތުން، 212000 މީހުން މި ސަރަޙައްދުގައި ދިރިއުޅެއެވެ. ރާއްޖެތެރެއިން އެތައް ބައެއް މި ސަރަޙައްދަށް ހިޖުރަކުރުމާ ގުޅިގެން ފުރަމާލޭގެ އާބާދީ މިހާރު 120000 އަށް ވުރެ މަދު ނުވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ ކޮންމެ ސަރަޙައްދަކަށް ވެސް، އެ ސަރަޙައްދެއްގައި ހިތްހަމަޖެހިގެން ދިރިއުޅެވޭނޭ އެންމެ ބޮޑު އާބާދީއެއް (ކެރީން ކެޕެސިޓީއެއް) އޮންނާނެއެވެ. އަޅުގަނޑަށް ލަފާކުރެވޭ ގޮތުން މާލޭގައި ތަނަވަސްކަމާއެކު އެންމެ ގިނައިން އުޅެވޭނީ 50000 މީހުންނަށެވެ. މިހާރުގެ އާބާދީ، މި ރަށުގައި އުޅެވޭނޭ މީހުންނަށް ވުރެ ޑަބަލް ބޮޑެވެ. މި ޢަދަދު އަޅުގަނޑު މި ހިސާބުކުރީ ވަރަށް ބައިބޯ ސިޓީއެއްކަމަށްވާ ޕެރިސް އަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. ކޮންމެ އަކަ ކިލޯމީޓަރަކަށް ޕެރިސްގެ އާބާދީ އަކީ ގާތްގަޑަކަށް 20000 މީހުންނެވެ.

ފުރަމާލެ އެކަނި ހިމަނައިފިނަމަ، ފުރަ މާލެ ވާނީ މިހާރު އެންމެ ބައިބޯ ސިޓީއަށެވެ. މި ”ޝަރަފުވެރި“ ލިސްޓުގައި އެއްވަނައަށް މާލެ ނާންނަނީ މިހާރަކަށް އައިސް މާލޭގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ހުޅުމާލެ، ވިލިގިލި ފަދަ ކައިރީގައިވާ ރަށްތައް ހިމަނާތީއެވެ. ބައިބޯވުމުން ދިމާވާ މައްސަލަތަކުގައި، ކުށްކުރުން ގިނަވުމާއި، ރައްކާތެރިކަން ނެތުމާއި، އަޑުގަދަވުމުން ސްޓްރެސް އިތުރުވުމާއި ވަޔާއި މާހައުލާއި ކާނާ ތަޣައްޔަރު ވުމާއި މަގުތައް ހަނިވުމާއި، ދުއްވާތަކެތި ގިނަވުމާއި މިފަދަ އެތައް ކަމެއް ހިމެނެއެވެ. މާލެ ފަވެލައަކަށް ބަދަލުވީ އެކި ދުވަސްވަރު ރާއްޖެ ހިންގި ސަރުކާރުތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. ބިނާވެއްޓާ ބެހޭ އެދެވޭ ގަވާއިދުތަކެއް ނުހެދި، ހެދި ގަވާއިދުތައް ވެސް އެކި ސިޔާސީ މީހުންގެ އެދުމަށް ބަދަލުކުރީތީއެވެ. އެއީ ހުޅުމާލޭގެ ފުރަތަމަ ފިޔަވަހި، ފުރަތަމަ ބިނާކުރިއިރު އަމަލުކުރި ހަރުދަނާ ގަވާއިދުތައް ފަހުން ބަދަލުކޮށް ޚަރާބުކުރި ފަދައިންނެވެ. މާލޭގައި އެންމެ އުސްކޮށް ޢިމާރާތް ކުރެވެނީ 6 ބުރިއަށް ކަމާއި %10 ޖާގަ ފުރާޅުތައް ކަނޑައި އުޑު ފެންނަ ގޮތަށް ގޯތިން ހުހަށް އޮންނަން ޖެހޭނެކަމަށް ކުރި އިޢުލާނު، އަޅުގަނޑު އަދިވެސް ރަނގަޅަށް ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ. ދެން އަޑުއިވުނީ އެއްގަމުގެ އާއި ރަބީޢީ މަންޒިލް ދިހަބުރިއަށް ގޯތި އެއްކޮށް ހަދަން ހުއްދަ ދިން ޚަބަރެވެ.

އާދެ! އަޅުގަނޑު މިއުޅެނީ މާލޭގައި ވަރަށް އަވަހަށް ހައްލުކުރަން ޖެހޭ މައްސަލަތަކަށް ނަޒަރު ހިންގާލުމަށެވެ. މާޒީއަށް ދުރުމި އަޅާކަށް ނޫނެވެ. މިގޮތުން އަޅުގަނޑު ފާހަގަކުރާ ކަންކަން ތިރީގައި އެވަނީއެވެ.

(1) ޕާކުރުކުން

މާލެއަށް ދިމާވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް މައްސަލައަކީ ޕާކުރުމުގެ މައްސަލައެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ހިނގާބިނގާވުމަށް ދަތިވުމާއި ބައިސްކަލް، ސައިކަލްފަދަ ތަކެތި ދުއްވުމަށް ދަތިވުން ހިމެނެއެވެ. މަގުމަތި ކުނިކަހައި ސާފުކުރުމަށް ހުރަސްއެޅެއެވެ. މި މައްސަލަ ފެށެނީ ސަރުކާރުގެ ދޯދިޔާކަމުން ހެދިފައިވާ ގަވާއިދުތައް ނުހިންގުމުންނެވެ. ކާރެއް ރަޖިސްޓަރީ ކުރެވޭނީ ވަކި ގަރާޖެއް ހުރެގެން ކަމަށް ގަވާއިދުގައި އޮތަސް، ބައެއް ޚަބަރުތައް ބުނާގޮތުން އެއް ގަރާޖެއްގައި ސަތޭކައަށް ވުރެ ގިނަ ކާރު ރަޖިސްޓަރީ ކޮށްފައި ވެއެވެ. ގަވާއިދުގައި ގެދޮރުއަޅާއިރު ތަކެތި ޕާކުރަން ޖާގަ ގޭގައި އޮންނަންޖެހޭނެކަމަށް އޮތަސް، ހަދަން ހުއްދަލިބި، މަސައްކަތް ނިމުމުން މިފަދަ ތަންތަން ވަނީ ފިހާރައަށެވެ. މިކަންކަން ބަލައި މީހުން އުޅެނީ ގަވާއިދުތަކާ އެއްގޮތަށްތޯ ބަލާނޭ ބަޔަކު އުޅޭހެނެއް ހިޔެއް ނުވެއެވެ. މޭޒުދަށުން ދިއްކޮށްލާ ސިޓީއުރައެއްގެ ސިއްރުން ހުއްދަތައް އޮންނަނީ ފަސޭހައިން ލިބޭގޮތަށެވެ.

މާލޭގައި ޕާކު ކުރުމުގެ މައްސަލަ ހައްލުކުރާނޭ ގޮތާ ބެހޭ ގޮތުން އަޅުގަނޑު ކުރިން މަޒުމޫނެއް ލިޔެފީމެވެ. އެ މަޒުމޫނު، ތިރީގައިވާ ފޮޓޯއަށް އޮބައިލުމުން ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. އެ މަޒުމޫނު ކިޔުއްވުމުން ތިޔަ ބޭފުޅުންނަށް ޤަބޫލުކުރެއްވޭނީ، ޕާކިން މައްސަލަ ހައްލުކުރެވޭނީ މާލޭގެ ފުޓުބޯޅަދަނޑުތަކާއި ސަހަރާތަކާއި ދެންވެސް އޮތް ނަމަ އޮތް ހުސްތަނެއްގައި ނުވަތަ މަގުތަކުގެ މަތީގައި އެތައް ބުރިއަކަށް ޕާކުކުރުމަށް އިމާރާތްކޮށްގެން ނޫންކަމެވެ. މައްސަލައިގެ ޙައްލުވަނީ ކާރާއި ސައިކަލަކީ މީހާގެ އަމިއްލަ ޕްރައިވެޓް އެއްޗެއް ކަމުން އެމީހާ ދިރިއުޅޭ ގޭގައި އެ ޕާކުކުރެވޭނޭ ގޮތް ހަމަޖައްސައިގެން ކަމެވެ. ޕްރައިވެޓް (އަމިއްލަ) ކަމަކަށް ޕަބްލިކް (އެންމެންގެ) މަގު ބޭނުން ނުކުރުމުގައެވެ.

(2)  މަގުމަތީގައި ހިނގާމީހުންގެ ބޮލަށް ފެން ފޭބުން

މާލޭގެ މަގުމަތީގައި ހިނގާއިރު، އެއީ ކޮން އެއްޗެއްކަން ނޭނގޭ އެތައް ދިޔައެއް ބޮލަށާއި ގަޔަށް އޮހެމުން ދެއެވެ. ހަޑިފެނާއި އަރުދަފުހާއި އަދިވެސް އެހެން ބާވަތުގެ ދިޔަތަކެވެ. ބައެއް ފަހަރު މި ދިޔަ ފައިބަނީ ބެލްކަނީގައި ހިއްކަން އަޅުވާފައި ހުންނަ އަންނައުނުންނެވެ. އަނެއް ބައި ފަހަރު ފާރުގައި ހަރުކޮށްފައި ހުންނަ އޭސީ އައުޓްޑޯ ޔުނިޓްތަކުންނެވެ. އެތައް ޢިމާރާތެއް ހުންނަނީ މަގުމައްޗަށް މަތިން ނެރެފައެވެ. ދެން އަދި އޭގެ ބޭރަށް އޭސީ ގެ ބޭރުބައި ހަރުކުރުމުން މަގު ބޭނުންކުރާ މީހުންގެ ބޮލަށް ފެންފައިބައެވެ.

މާލޭގެ އެތައް ގެޔަކުން ހިނގާމީހުންގެ ބޮލަށާއި ގަޔަށް އޭސީ ތަކުންނާއި ބެލްކަނީ ތަކުން ފެން ފައިބައެވެ.  މިއީ ރަށްވެހީންނަށް ވަރަށް އުނދަގޫވާ ބޮޑު ނުހޮރުއްޕާނެކެވެ. މީގެ އިތުރަށް، ވާރޭ ވެހޭނަމަ، އެތައް ގެއެއްގެ ފުރާޅުން ސީދާ މަގުމައްޗަށް ފެން ފައިބައެވެ. ބަޔަކު ތަރައްޤީއޭ ކިޔަސް، މާލޭގެ އެތައް ގެއެއްގެ ފުރާޅު ހުންނަނީ މަގުމައްޗަށް ފެން ފަހިކޮށް ދިޔަދޯވި ނުލައެވެ. ޤާނޫނެއް ގަވާއިދެއް ތަންފީޒެއް ނުކުރެއެވެ

މި މައްސަލަ މީހަކަށް ބޮޑުވެގެން، ގޭ ކައިރީގައި ހުންނަ ގަރާޖެއްގެ މީހަކު،  މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލަށް އެތައް ފަހަރަކު އަންގައިގެން ބަޔަކު އައިސް އެތަން ބެލިއެވެ. ދެން އެގޭ މީހުންނަށް އެކަން ރަނގަޅު ކުރަން އެންގިއެވެ. ނަމަވެސް، އެމީހުން އެކަމެއް ނުކުރެއެވެ. ދެ ފަހަރަކު އަނެއްކާ ގުޅައިގެން ވެސް އެއްވެސް ނަތީޖާއެއް ނައެވެ. މިހާ ހިސާބުން އަޅުގަނޑުގެ ހިތަށް އަރާ ސުވާލަކީ ސިޓީ ކައުންސިލުން ގަވާއިދުތައް ތަންފީޒު ނުކުރެވޭނަމަ، ގަވާއިދު ހެދުމުގެ ބޭނުމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ނުހިނގާ، ތަންފީޒުނުކުރެވޭ ގަވާއިދުގެ ބޭނުމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ސިޓީ ކައުންސިލްގެ ބޭނުމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެމީހުންގެ ދިފާޢުގައި އަޅުގަނޑަށް ބުނެވޭނީ މިއަކީ ހަމައެކަނި ސިޓީ ކައުންސިލަށް ދިމާވެފައިވާ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. މިކަން މިހާރުގެ ހޯމް މިނިސްޓަރު ވެސް ފާހަގަކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ނުހިންގޭ ގަވާއިދުތަކާއި ޢަމަލުނުކުރާ ޤާނޫނުތައް ހެދުމަކީ ބޭކާރު ކަމެކެވެ. ދައުލަތުގެ މުސާރަވެރީން މިކަން ހަމަޔަށް އަޅުވަން އެބަ ޖެހެއެވެ.

ވިއްސާރަ ދުވަސްވަރަކު މާލޭގެ މަގަކުން ހިނގުމަކީ ގިލަންވެރިކަމެކެވެ. އެކި ފުރާޅުތަކުންނާއި ބާލްޚާނާ (ބެލްކަނީ) ތަކުން ހަނި މަގުތަކުގެ މެދަށް ވާރޭފެން ހޯސްލާފައި ފައިބައެވެ. ކިތަންމެ ފުރާޅެއްގައި ދިޔަ ދޯތްވެއް ވެސް ނޯވެއެވެ. ފެން ފައިބަނީ ހިނގާމީހުންގެ ބޮލަށެވެ. ގަވާއިދުތައް އޮންނަނީ ކަރުދާހުގައެވެ. ބަޔަކު އެ ނުހިންގަންޏާ އެއަށް ރައްޔިތުން ޢަމަލުކުރާނެތޯއެވެ؟ ގަވާއިދުތައް ހެދުމުން އެއަށް ރައްޔިތުން ޠަބީޢީ ގޮތުން ޢަމަލުކުރާނެކަމަށް ހީކުރުމަކީ މޮޔަކަމެކެވެ.

މައްސަލައިގެ ހައްލު. އޭސީ މަގުމައްޗަށް ހަރުކުރާނަމަ، އޭގެ ހޮޅިތަކުގެ ބުޑުން ފެން ނުފައިބާގޮތް ހަދަން ދަތިވާނެއެވެ. ކަމުގެ ޙައްލަކީ އިން ފާރުގައި މަގުމައްޗަށް އޭސީ ހަރުކުރުން މަނާކުރުމެވެ. މިއާއެކު ގަވާއިދުތައް ހިންގުމެވެ. ކަންކަން ބަލަން މަގުމަތީގައި ހިނގާއުޅޭ ސުޕަރވައިޒަރުން އިތުރުކުރުމެވެ. ކަންކަން ހޯދާބަލާނޭ ބަޔަކު ގެންގުޅުމެވެ. ގަވާއިދުތައް ހިންގުމަށް ޕްރޯއެކްޓިވްކޮށް (ރިޕޯޓު ނުކުރަނީސް އިސްވެ ކަންކަން ހުރީ ރަނގަޅަށްތޯ) ބެލުމެވެ.

(3) މަގުތަކާއި ދުވާރުތައް މަރާމާތު ނުކުރުން.

މާލޭގެ މަގުތަކާއި ދުވާރުތައް އެކި ފަރާތްތަކުން ކޮނެ، އަޑިގުޑަންވެ، އެކި ސަބަބުތަކާ ހެދި، ވަޅުތަކާއި ކަޗޯރުތައް އުފެދި، ރައްޔިތުންނަށް ވަނީ ބޮޑު ދަތިތަކާ ކުރިމަތި ލާން ޖެހިފައެވެ. ހިނގާބިނގާވާ އެތައް ބައެއް ވެއްޓި އަނިޔާވަމުން ދެއެވެ.

މިގޮތަށް މިހެން މި ދިމާވަނީ، މަގުތަކާއި ދުވާރުތައް ތަރުތީބަކުން މަރާމާތުކުރަމުން ނުދާތީއެވެ. އެއްވެސް އެއްޗަކީ، ދާއިމަށް އެއްގޮތަކަށް ހުންނާނޭ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން، ހުރިހާ އެއްޗެއްވެސް ތާ އަބަދު ޖެހެނީ އާބާތުރަ ފިލުވައި، މަރާމާތުކުރާށެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ހަނދާނަށް އަންނަނީ ސިޑްނީ ކިޔާ ސިޓީއެއްގައި އޮންނަ ބުރިޖެކެވެ. އެބުރިޖުގައި އެއްކޮޅުން ދަވާދުލާން ފަށައި އަނެއްކޮޅަށް ނިންމާލުމަށް ފަހު، އަނެއްކާ ފެށިކޮޅުން ދަވާދުލާން ނިންމާދުވަހު ފަށައެވެ. ރާއްޖޭގެ މީހުން، ފަހަކަށް އައިސް ތަކެތި މަރާމާތު މިކުރަނީ ބޭނުންނުކުރެވޭ ވަރަށް ހަލާކުވީމައެވެ. ރ. ނާޞިރު ދައުރުގައި ގާތްގަޑަކަށް ކޮންމެ އަހަރަކު އޮފީސްތަކުގައި ކުލަލައި ހަދައެވެ. ކުޑަދޮރުތަކާއި އެހެން ތަންތަން ސާފުކޮށް ބަލަހައްޓައެވެ. ކޮންމެ ދުވަހަކު ކޮންމެ ގެއެއްގެ މަގުމަތި ކުނިކަހައި ސާފުކުރެއެވެ.

މައްސަލައިގެ ހައްލު: ސިޓީ ކައުންސިލްގައި މަގުތައް މަރާމާތުކުރުމަށް މަދުވެގެން 5 މީހުންނާއި އެއް ސަރުދާރުގެ ގުރޫޕެއް ކޮންމެ އަވަށަކަށް އޮންނަން ވާނެއެވެ. އެމީހުންގެ ކަމަކަށް ވާނީ، އަބަދުވެސް މަގުތައް މަރާމާތުކުރަމުން ދިއުމެވެ. މިއަކީ އެހާ އަގުބޮޑު ކަމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެހެނީ މަގުތަކުގައި އަތުރާފައި އެހުރި ގާތަކަކީ، ހައި ޕްރެޝަރ ފެނުން ނުވަތަ ލޮނުން ދޮވުމުން އެ ގަލުގެ %90 އަލުން ބޭނުންކުރެވޭނޭ ގަލެވެ. ޖެހޭނީ ގައުތައް ނަގައި، ބިންގަނޑު އެއްވަރުކޮށް އަނެއްކާ އަތުރާށެވެ.

(4)  މާލޭގެ ޓްރެފިކް މައްސަލަ

ރަށެއްގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން ގިނަވި ވަރަކަށް އެ ރަށެއްގައި ހިނގާބިނގާވާ މީހުންނާއި އެއްގަމު އުޅަނދުތަކުގައި ދަތުރުކުރާ މީހުން ގިނަވާނެއެވެ. ވީހާވެސް އޮމާންކޮށް ޓްރެފިކް ދައުރުވާ ގޮތަށް މާލޭގެ މަގުތައް ތަރުތީބުކުރުމަކީ ވަރަށް ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ. މާލޭގެ ގިނަ މަގަކީ އެއްކޮޅަށް ދުއްވާ މަގެވެ. މި މަގުތަކުން ދަތުރުކުރެވޭ މިސްރާބުތައް ކަނޑައަޅާފައިވަނީ މީގެ 25 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީންނެވެ. އެ ފަހުން، އެތައް ގެއެއް ދިހަބުރިއަށް ނަގައި، އެކި ދިމަދިމާއަށް ދާ އުޅަނދުތަކުގެ ޢަދަދުތަކަށް ވަރަށް ބޮޑު ބަދަލެއް އައިސްފައި ވެއެވެ. އެހެންކަމުން މަގުތަކުގެ މިސްރާބުތައް އަލުން މުރާޖަޢާ ކޮށްގެން ޓްރެފިކަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ލުޔެއް ލިބޭނެއެވެ.

ޓްރެފިކްގެ މައްސަލަ ހައްލުކުރުމަށް، އަޅުގަނޑު މީގެ ކުރިން ވަރަށް ތަފްޞީލު ގިނަ މަޒުމޫނެއް ލިޔެފައިވާނެއެވެ. ތިރީގައިއެވާ ފޮޓޯއަށް އޮބައިލުމުން މި މަޒުމޫނު ހާމަވާނެއެވެ.

މި މައްސަލައިގެ ހައްލުގެ ގޮތުގައި، މާލޭގެ ވަށައިގެން ރިންގު ރޯޑު އޮތުމާއި އެ މަގުގެ ބޭނުން ޢިމާރާތް ނުކުރުމާއި، މާލޭގެ ހުރަހަށް ދަތުރަށް ހަލި ދެތިން މަގެއް އޮތުމާއި ގަވާއިދުތައް ހިންގުން ފަދަ ކަންކަން ހިމެނެއެވެ. އަދި ކުރިން ހަވާލާދެވުނު ވެބް ޕޭޖުގައި، މާލެއަށް ތިން ފުރޮޅުލީ އުޅަނދު ހުއްދަކުރުން ހިމެނެއެވެ. ތިން ފުރޮޅުލީ އުޅަނދު އެންމެ ކުރިއަރާފައިވާ ޤައުމުތަކުގައި ވެސް ހުރެއެވެ. ރާއްޖޭގައި އެ ހުރުމުން ޓެކްސީ ހޯދުމަށް މިހާރު ދިމާވާ ދަތިތައް ޙައްލުކަމަށް ފެނެއެވެ.

ދާދި އިހަކަށް ދުވަހު، ޚަބަރުތަކުން އިވުނު ގޮތުގައި، ބޮޑެތި ބަހުގެ ބަދަލުގައި ކުދި ބަސްތަކެއް ތައާރަފުކުރަން އެބަ އުޅެއެވެ. މިކަމުން ޓްރެފިކަށް ލުޔެއް ލިބޭނީ، ކުދި ބަސްތަކުގެ ޢަދަދު ނިސްބަތުން ގިނަ ނުވާނަމައެވެ. އަޅުގަނޑަށް ހީވާގޮތުން މާލެއަށް ބޭނުންވަނީ ބޭރު ޤައުމުތަކުގައި ސައިޓްސީން އަށް (ތަންތަން ބަލަންދާން) ގެންގުޅޭ ފަދަ ތިރި އިލެކްޓްރިކް ބަހެވެ. ނަމަވެސް، ހުޅުމާލެއިން ބައެއް ވަގުތުތަކުގައި މާލެއަންނަ މީހުންނާއި ހުޅުމާލެއަށް ދާ މީހުން ގިނަކަމުން، ކުދި ބަސްތައް މާލޭގެ މަގުތަކުގައި މާ ގިނަ ވެއްޖެނަމަ، ބޮޑު ބަސްތަކުން ވާ އުނދަގޫ ކުޑަކަމަށް ފެންނާނެއެވެ. މިއާއެކު ނަފާ ކުޑަވެ، ޓިކެޓުގެ އަގު ބޮޑުވާނެއެވެ.

(5) މަގުތަކަށް އަވިނުދިނުމުން މަގުތައް ނުތާހިރުވުން

މާލޭގެ މަގުތައް ހަނިކަމާއި އިމުން ފެށިގެން ބިނާކޮށްފައި ހުންނަ ޢިމާރާތްތައް އުސްކަމުންނާއި ޢިމާރާތްތައް މަގަށް ނެރެފައި ހުންނާތީ، މާލޭގެ ހަނި މަގުތަކަށް މިހާރު އަވިނުދޭ އެތައް ދުވަހެއް އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި ދެއެވެ. އަތްވަކީ ޖައްވާއި އަވިޖެހޭ އެތައް ތަނެއް ސެނިޓައިޒް ކުރާ އެއްޗެކެވެ. އަތްވަކީ ޖަރާސީމު މަރާ އައްޔެކެވެ. އަވި ފެނުމުންނާއި ޖެހުމުން މީހާގެ ސްޓްރެސް ދަށްވެ، އުފާވެރިކަން އާދެއެވެ. އަތްވަކީ ފަރުވާއެކެވެ.  ނަމަވެސް މާލޭގެ ބައެއް ހިސާބުތަކުގައި ބުޅާތައް ގިނަވެ، އޭގެ ގުއިން ދުވާރު ތަޣައްޔަރުވެ، ހިނގާބިނގާ މީހުންނަށް ވަނީ މުޑުދާރުކަމާއި ނުބައި ވަހާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ. ލަފާކުރެވޭގޮތުން، އަވި ނުލިބުމުން ވިޓަމިންޑީ މަދުވެ، އެތައް ބައްޔަކަށް މާލޭގެ ރައްޔިތުން ހުށަހެޅިފައިވާނެއެވެ.

މައްސަލައިގެ ހައްލު.

މި މައްސަލަ ޙައްލުކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަމަކީ، މާލޭގައި އަދި ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށްރަށުގައި ގެ އެޅުމާ ބެހޭ ޤާނޫނެއް އެކުލަވައިލާންވީއެވެ. ޤާނޫނެކޭ މި ދެންނެވީ، ސިޔާސީ ރޯޅިތަކުގައި ގަވާއިދުތައް ބަދަލުކުރާލެއް އަވަސްކަމުންނެވެ. މިހާރު ހުރި ގެތަކަށް ބަދަލެއް ނުގެނެވޭނެއެވެ. ނަމަވެސް، ކޮންކްރީޓް ޢިމާރާތްތަކަކީ، ތާ އަބަދަށް ހުންނަ ޢިމާރާތްތަކެއް ނޫނެވެ. މިހާރު އަޅަމުންދާ ޢިމާރާތްތައް ވެސް 50 ވަރަކަށް އަހަރުތެރޭގައި ބައުވެ ތަޅާލަން ޖެހޭނެއެވެ. އެހެންކަމުން، ވޭތިވެދިޔަ 40 ވަރަކަށް އަހަރުގެ ތަޖުރިބާގެ އަލީގައި ދެން އަޅާ ޢިމާރާތްތައް ހުންނަންވީ ގޮތުގެ ޤާނޫނެއް އެކުލަވައިލެވިދާނެއެވެ. މިފަދަ ޤާނޫނެއްގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއްކަމަކީ މަގާ އިންވެގެން ޢިމާރާތްކުރާނަމަ، ދެބުރިއަށް ވުރެ މަތިން (ބޭރަށް ޖެއްސުމުގެ ބަދަލުގައި) އެތެރެއަށް ޖެއްސުމެވެ. މިއީ ހުރިހާ ސިޓީއެއްގައި ވެސް އެކަން ކުރާގޮތެވެ.  މިފަދަ ޤާނޫނެއްގެ ސަބަބުން މިހާރު ހެދިފައި ހުރި ތަންތަނަކަށް އަސަރެއް ނުކުރާނެއެވެ.

ނިންމައިލުން

މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލުން އެންމެ ބޮޑު އިސްކަމެއް ދޭންޖެހޭނީ، ރައްޔިތުންނަށް އެންމެ ދަތިވާ ކަންތައްތައް ހައްލުކުރުމަށެވެ. ނަމަވެސް އެކި ސަބަބުތަކާ ހެދި، އެތައް އަހަރެއް ވީއިރުވެސް، އެފަދަ ކަންކަން އެއްވެސް ގޮތަކަށް ހައްލުކުރެވޭ ތަނެއް ނުފެނެއެވެ. އަޅުގަނޑަށް ހީވާގޮތުން، އެއް މައްސަލައަކީ ކައުންސިލަރުން ގިނަވުމެވެ. ދިރާސާތަކުން ދައްކަނީ ގާތްގަޑަކަށް 7 މެންބަރުންނަށް ވުރެ މެންބަރުންގެ ޢަދަދު ގިނަ ވެއްޖެނަމަ، ޓީމެއްގެ ގޮތުގައި، އެއް އަމާޒަކަށް، މަސައްކަތް ކުރަން ދަތިވާނެކަމަށެވެ. ބައެއް ދިރާސާތަކުން މި ޢަދަދުވެސް ގިނަ ކަމަށް ބުނެއެވެ. ޤަބޫލުފުޅުކުރައްވަން ދަތިފުޅުނަމަ، ދިރާސާތައް ޚުލާޞާކޮށްފައިވާ މި ލިޔުން ކިޔުއްވުން އެދެމެވެ.

އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ވެރިކަން ކުރާ ސިޓީއަކީ ލަންޑަން އެވެ. ލަންޑަންގެ އާބާދީއަކީ ގާތްގަޑަކަށް 9 މިލިއަން އެވެ. މާލޭގެ އާބާދީއަށް ވުރެ 35 ގުނަ ބޮޑު ޢަދަދެކެވެ. ނަމަވެސް ލަންޑަން ސިޓީ ކައުންސިލްގެ މެންބަރުންގެ ޢަދަދު، މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލްގެ މެންބަރުންގެ ޢަދަދަށް ވުރެ މަދެވެ. އެއީ 14 ކައުންސިލަރުންނާއި 1 މޭޔަރެކެވެ. ލަންޑަން ސިޓީ ކައުންސިލްގައި ހިމެނެނީ ކޮންމެ ”އަވަށަކުން“ އެންމެ މެންބަރެކެވެ. ބޮޑެތި ކަންތައްތައް ޑިމޮކްރެޓިކް ހަމަތަކުން ނިންމަނީ ގިނަ ރައްޔިތުންނާ މަޝްވަރާ ކުރެވޭ ގޮތަށް ބާއްވާ ޢާއްމު ބައްދަލުވުންތަކުންނެވެ.

އަޅުގަނޑަށް ހީވާގޮތުން، ކުރަންވީ އެއްކަމަކީ، ހުޅުމާލެ ދެތިން އަވަށަށް ބަހާލައި އެ އަވަށްތަކަށް ނަން ކިޔުމެވެ. ކައުންސިލްގައި މެންބަރުން ތިބެންޖެހޭނީ ކޮންމެ އަވަށަކުން ނުވަތަ ވިލިގިލި ފަދަ ވަކި ބަސްތީ އަކުން އެންމެ މެންބަރެކެވެ. މިފަދަ، ބުއްދިވެރި، ޢާޤިލް، މަންޠިޤީ ހަމައެއްގެ މައްޗަށް މެންބަރުން އިންތިޚާބު ނުކުރެވޭނަމަ، ސިޓީ ކައުންސިލްގެ ވާގިނެތި، ވާބަލި ޖެހުން އޮންނާނީ ވަރަށް ގާތުގައެވެ.

މާލޭގެ ތަޞައްވުރު — 2050

ސިޔާސީ އަދި އަދި ޒާތީ މަޞްލަޙަތާ ގުޅޭ އެތައް ސަބަބުތަކާ ހެދި މާލޭގެ ވެށި މިހާރަށް ވުރެ ތަނަވަސް، ހިތްފަހި ތަނެއްގެ ގޮތުގައި ހެދުމަށް ބޭނުންވާ ގަވާއިދުތައް އެކުލަވައިލުމަށް މިހާރު ދަތިވާނެއެވެ. ނަމަވެސް، 2050 ގައި  ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ފަހުގެ ދުވަސްވަރެއްގައި، މާލޭ އޮންނަންވީ ގޮތުގެ ތަޞައްވުރެއް އަޅުގަނޑުމެން ސިފަކުރަން އުޅެފިނަމަ، ތަނަވަސް، ފުޅާ ވިސްނުން ޤައިދުކުރާ ޒާތީ ދަތިތަކެއް ކުރިމައްޗެއް ނުވާނެއެވެ. އެއިރަކު، މިހާރު މި ބަސްކިޔަން އުޅޭ ގިނަމީހުން ދުނިޔޭގައި ވެސް ނުތިބޭނެއެވެ. މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލުންވީ އެފަދަ ތަޞައްވުރެއް އެކުލަވައިލާށެވެ. ދެން އެ ތަޞައްވުރު ޙަޤީޤަތަކަށް ހެދުމަށް ބޭނުންވާ ގަވާއިދުތައް ވީ ޝާއިޢުކުރާށެވެ. ލަސްލަހުން ވީ 2050 ގެ ތަޞައްވުރުގައި ޙަޤީޤީ ކުލަ ޖައްސަމުން ގެންދާށެވެ.

މިހެން މި ދެންނެވި ސަބަބަކީ، ރަށްފުށުގެ ކައުންސިލްތަކުން ކޮޕީކުރަމުންދަނީ، މާލޭގެ ޕްލޭނިން ގަވާއިދުތަކާއި ހަމަތަކެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ބ. ދަރަވަންދޫގެ ޢިމާރާތްކުރުމާ ބެހޭ ގަވާއިދަކީ، މާލޭގެ ގަވާއިދުގެ ބައެކެވެ. ބ. ދަރަވަންދޫ ކައުންސިލަކަށް މާލޭގެ ގަވާއިދުތަކަކީ ދުނިޔޭގެ އެއްވެސް އެހެން ސިޓީއެއްގެ ބިނާވެށި ބައްޓަންކުރަން ބޭނުން ނުކުރާނޭ، ކަމަށް އެކަށީގެންނުވާ ގަވާއިދުތަކެއް ކަމެއް ނޭނގޭނެއެވެ. ކަންކަން މިހެން ދާނަމަ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ކޮންމެ ރަށެއް ވާނީ، މާލެ ފަދަ ކޮންކްރީޓް ޖަންގައްޔަކަށެވެ. ކުށްކުރުން ގިނަ، ދިރިއުޅޭން ދަތި، ހިނގާބިނގާވާން އެއަށްވުރެ ދަތި، އަޑުގަދަ، މުޑުދާރު ވެއްޓަކަށެވެ.

ފިހުރިސްތު

ބިނާވެއްޓާ ބެހޭ މަޒުމޫނު