ސިމެންތި ޖެހި އަވިދޭ ފާރެއް ހުޅަނގު ފަރާތަށް ހުރި ކޮޓަރިއެއްގައި އުޅޭ މީހަކަށް ވަރަށް އާދަޔާ ޚިލާފު ކަމެއް އިޙްސާސް ކުރެވޭނެއެވެ. އެއީ މެންދުރު ފަހުން، ކޮޓަރީގެ ހޫނު ވަރަށް މައްޗަށް ދާކަމެވެ. ފާރުގެ ހޫނުކަން އިޝާނަމާދަށް ގޮވާއިރު ވެސް ހުންނަ ކަމެވެ. އިރުމަތީ ފާރެއް މިގޮތަކަށް ހޫނެއް ނުވާނެއެވެ. މި މަޒުމޫނުގައި މިދަންނަވާލަނީ މިކަން މެދުވެރިވާ ސަބަބާއި މިކަން ހައްލުކުރުމަށް ކުރެވިދާނޭ ކަންކަމެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތަކީ، އިރު މެދު ޖެހޭ ވަގުތެވެ. އާދެ! ދުވާލު ދެބައިވާ ވަގުތެވެ. ބައެއް ދުވަސް ދުވަހު، ރާއްޖޭގައި މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތުވަނީ، 12 ޖަހާކަށް ހާއިރުއެވެ. އާދެ! ދުވާލު ދެބައިވަނީ މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތުއެވެ. އެއް ހަމައަކުން ބަލާއިރު، މެންދުރުގެ އެއް ގަޑި ކުރިން ހޫނު ވާ މިންވަރާއި މެންދުރު ފަހު އެއް ގަޑިއިރު ފަހުން ހޫނުވާ މިންވަރު އެއްވަރު ވާން ޖެހޭނެއެވެ. އެއީ (މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި) ދުނިޔެއަށް ލިބޭ ހޫނު ކަމަކީ، އިރުން ލިބޭ ހޫނުކަމެވެ. ނަމަވެސް ގިނަ މީހުންނަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވާ ގޮތަށް މެންދުރު 11 ޖަހާއިރަށް ވުރެ 1 ޖަހާއިރު މާ ހޫނުކަން ގަދައެވެ. ހެނދުނަށް ވުރެ މެންދުރު ފަސް މާ ހޫނުކަމަށް އިޙްސާސް ކުރެވެއެވެ. މިއީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟

އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން، ރޭނގަޑާއި ދުވާލުގެ ފިނިހޫނުމިން ތަފާތެވެ. ދުނިޔެއަށް ހޫނުކަން ލިބެނީ އިރުން ކަމަށްވާތީ، ދުވާލު ހޫނީއެވެ. ރޭގަނޑު ވުމުން ހޫނުކަން ދަށް ވެއެވެ. އެއީ ދުވާލުގެ ހޫނުކަން ޖައްވަށް އަރައިގެން ގޮސް ގެއްލޭތީއެވެ. ރާއްޖޭގެ ފިނި ހޫނުމިނުގެ އާބުހަވާ (ކްލައިމޭޓް) ތިރީގައިވާ ޗާޓުގައި އެވަނީއެވެ.

މި ޗާޓުން ފާހަގަ ކުރެވޭ ގޮތުގައި، ރާއްޖޭގެ ދުވާލުގެ ފިނިހޫނުމިން ހުންނަނީ 31 ސެލްސިއަސް ގައެވެ. ސެލްސިއަސް އަކީ ފިނިހޫނުމިން މިނަން ބޭނުންކުރާ ޖިންސެވެ. ފެން ޢާއްމުކޮށް ކެކެނީ 100 ސެލްސިއަސް ގައެވެ. ފެން ގަނޑުވަނީ 0 ސެލްސިއަސް ގައެވެ. މާޗް މަހާއި އޭޕްރިލް މަހާއި މޭ  މަހު ވަކިން ދުވާލުގެ ހޫނުކަން ގަދައެވެ. އެންމެ ހޫނުކަން ކުޑައީ ނޮވެމްބަރާއި ޑިސެމްބަރާއި ޖަނަވަރީ ގައެވެ. ރޭގަނޑުގެ ފިނިހޫނުމިން ހުންނަނީ ޢާއްމުކޮށް 25 ސެލްސިއަސް ގައެވެ. އެއީ ދުވާލަށް ވުރެ ހަ ސެލްސިއަސް ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. ޗާޓުން ފާހަގަ ކުރެވޭނޭ ފަދައިން ހަނިމާދޫގައި (ރާއްޖޭގެ އުތުރުގައި) ހޫނު މޫސުމުގައި ހޫނު ކުޑަ ތަންކޮޅެއް ގަދައެވެ. އަދި ފިނި މޫސުމުގައި ކުޑަތަންކޮޅެއް ފިނިކަން ގަދައެވެ. ފިނި ތިން މަސް ފިޔަވައި އެހެން މަސްތަކުގައި އައްޑޫ އަތޮޅުގައި ރޭގަނޑު ފިނިކަން ތަންކޮޅެއް ގަދައެވެ.

ޖައްވު ފިނިވުމުން، ބިމާއި ޢިމާރާތްތަކާއި ގަސްތަކުގައިވާ ހޫނުކަން ޖައްވަށް އަރައިގެން ގޮސް މިތަކެތި ފިނިވެއެވެ. ހޫނުކަން ލިބެނީ އިރުން ކަމަށްވާތީ، އިރު ނާރާތާ އެންމެ ގިނައިރު ވާ ވަގުތަކީ ތަކެތީގެ ފިނިކަން އެންމެ ބޮޑުވާނޭ ވަގުތެވެ. އެއީ ފަތިސް ވަގުތެވެ. 1960 ގެ އަހަރުތަކުގައި ދުނިޔޭގެ އާބުހަވާ މިހާރަށް ވުރެ ފިންޏެވެ. މާލޭގެ ފަޅުތެރެއިން، ފިނިވެގެން މަސްތައް މަރުވި ހަނދާން އަޅުގަނޑު ހުރެއެވެ.

ތަކެތި ހޫނުވެ ފިނިވުމަށް ވަގުތު ދެއެވެ. އިރު އޮއްސުމުން ކުއްލިއަކަށް ފިންޏެއް ނުވެއެވެ. އިރު އެރުމުން ޖައްވު ހޫނުވަނީ މަޑުމަޑުންނެވެ. ބިމާއި ފާރުތަކާއި އެހެންތަކެތި އިރު އެރުމަށް ފަހު ހޫނުވާން ފަށައެވެ. ސީދާ މެންދުރުގެ 1 ގަޑިއިރުގެ ކުރިއަށް ވުރެ 1 ގަޑިއިރު ފަހުން ހޫނު ގަދަވާ ސަބަބަކީ މިއީއެވެ. އިރު އެރީ 6 ޖަހާއިރު ކަމަށާއި މެންދުރުވަނީ 12 ޖަހާއިރު ކަމަށް ވިސްނަވާށެވެ. 11 ޖަހާއިރު، ހެނދުނުން ފެށިގެން އެއްޗެއް އަވިން ހޫނުވުމަށް ލިބޭނީ 5 ގަޑިއިރެވެ. ނަމަވެސް މެންދުރު ފަހު 1 ޖަހާއިރު، އިރުއެރުމަށް ފަހު 7 ގަޑިއިރު ވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން މެންދުރު ފަހު 1 ޖަހާއިރު އެއްޗަކަށް އަވިން ހޫނުކަން ލިބޭތާ ގިނަ އިރުވެފައިވާތީ، އޭގައިވާ ހޫނު އިތުރުވާނެ އެވެ.

މި ޒަމާނަކަށް އައިސް ގެދޮރު ޢިމާރާތް ކުރަނީ ސިމެންތިންނެވެ. ބައެއް ފަހަރު ފާރުތައް ހުންނަނީ ހިލަވެއްޔާއި ސިމެންތި ޖަހައި ފާރުތައް އޮމާންކޮށްފައެވެ. ސިމެންތި އާއި ހިލަ ވެއްޔަކީ، ކުރިން ރާއްޖޭގައި ގެދޮރު ބިނާކުރަން ބޭނުންކުރި ވެއްޔާއި އުވައާ ވަރަށް ތަފާތު ތަކެއްޗެވެ. ސިމެންތި އަކީ  ޠަބީޢީ ގޮތުން ހޫނު ހިފަހައްޓާ، އޭގައި ހޫނު ”ރައްކާކުރާ“ އެއްޗެކެވެ. ކޮންކްރީޓްގައި މި ސިފަ ސަފުން ބޮޑެވެ. ކޮންކްރީޓް ހޫނުވާން ގިނައިރު ދެއެވެ. ނަމަވެސް ހޫނުވުމަށް ފަހު އެ ހިހޫވަނީ ލަހުންނެވެ. ހުޅަނގު ފަރާތު ފާރު ދުވާލުގެ ހޫނުން ހޫނުވުމަށް ފަހު، އެއިން ހޫނުކަން ގެއްލޭނީ ލަހުންނެވެ.

ފިނި ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ދުވާލު ކަރަންޓު ބޭނުންކުރާލެއް މާ ގިނައެވެ. އެއީ ކާރުޚާނާތައް ދުވާލު ހިންގާތީއެވެ.  ކަރަންޓަށް އެދޭ މިންވަރު ދުވާލު ބޮޑުކަމުން، ދުވާލުގެ ކަރަންޓު އަގު ބޮޑެވެ. ރޭގަނޑު ކަރަންޓުގެ އަގުކުޑައެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ބުނާނަމަ، ކަރަންޓު ޔުނިޓެއް ރޭގަނޑު ފަސްރުފިޔާއަށް ލިބޭނަމަ، ދުވާލު ކަރަންޓު ޔުނިޓެއް ވިއްކަނީ ދިހަވަރަކަށް ރުފިޔާ އަށެވެ.  ދުވާލާއި ރޭގަނޑުގެ ކަރަންޓުގެ އަގު ތަފާތު ވެދާނެކަމީ ދިވެހީންނަށް އައު ކަމަކަށް ވާނެއެވެ. މިގޮތަށް އަގު ހުންނަ ޤައުމުތަކުގައި، ކަރަންޓު ބޭނުންކުރާ މިންވަރު ވަޒަންކުރަން ގެތަކުގައި ދެ މީޓަރު ހުރެއެވެ. ބައެއް ގެތަކުގައި ހުންނަނީ އެއް މީޓަރެއްގައި ދެ އިރު ބޭނުންކުރާ ކަރަންޓު އެނގޭގޮތް ހަދާފައެވެ. ތިރީގައިވާ ކުރެހުމުގައިވާ ފަދައިންނެވެ.

ފިނި ޤައުމުތަކުގައި، ދިރިއުޅެން ފަސޭހައަކަށް ގެތައް ހުންނަނީ ހޫނުކޮށްފައެވެ. ރޭގަނޑުގެ އަގުހެޔޮ ކަރަންޓުން ދުވާލު ހޫނުކުރަން ހަދާގޮތަކީ، ބޮޑު ކޮންކްރީޓްގަނޑެއް ރޭގަނޑު ހޫނުކުރަނީ އެވެ. މި އެތިގަނޑު ހޫނުވުމަށް ފަހު، ދުވާލުވުމުން ކަރަންޓާ ނުގުޅިއަސް އެ ކޮންކްރީޓް ގަނޑުން ހޫނު ނުކުމެނުކުމެ ހުރެއެވެ. ތިރީގައި އެވަނީ މިފަދަ ސްޓޯރޭޖް (ގުދަންކުރާ) ހީޓަރެކެވެ.

ހުޅަނގު ފަރާތު ފާރަށް އަވިދޭ ކޮޓަރިތަކުގައި، ބައެއް ދުވަސްވަރު، އުޅެން ދަތިވާ ވަރަށް ހޫނުވެއެވެ. އިރު އޮއްސި ހަތެއް ޖަހާއިރު ވެސް ފާރުތައް ހުންނާނީ ދޮންވެފައެވެ. ހީވާނީ ފާރޮށިފިހާ ތަނޫރެއް ހެނެވެ. މިފަދަ ފާރުތައް ފިނިކުރަން ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތަކަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ؟

އެއްގޮތަކީ ފާރުގެ ބޭރުގައި ހުދުކުލަ ލުމެވެ. އެއީ ހުދު ކުލައިގައި ހޫނު ރިވެލިކުރާ އަސަރެއް ހުންނާތީއެވެ. ފާރު ރާނާއިރު، ދިވެހި ގައު އަދި އުވަ ބޭނުން ކުރުމެވެ. ގެ ފަރުމާކުރާ އިރު، ހުޅަނގު ފަރާތަށް އަސްކަނިތައް ލައި، ފާރަށް އަވި ނުދޭ ގޮތް ހެދުމެވެ. ގަސްއިންދައިގެން ހުޅަނގު ފަރާތު ފާރަށް ހިޔާވާގޮތް ހެދުމެވެ. އަވަހަށް ހޫނު ގެއްލޭ (ޓިނު) ފަދަ ނޫނީ ހޫނު ނުހިފަހައްޓާ (ލަކުޑި ފަދަ) އެއްޗަކުން ބިތް ހެދުމެވެ.

ސިމެންތި ޖަހާފައިވާ ހުޅަނގު ފަރާތަށް ހުރި ފާރެއް ހިމެނޭ ކޮޓަރިއެއްގައި އަޅުގަނޑު އެއް ދުވަސްވަރަކު އުޅެން ޖެހުނެވެ. ހޫނުވާ ވަރުން، އަޅުގަނޑު ހެދި ގޮތަކީ، ކެއްކުމުގައި ބޭނުންކުރާ އެލްމިނިއަމް ފޮއިލް ގަނެ، ފާރުގައި އެތެރެފަރާތުގައި ތަތްކުރީއެވެ. އެލްމިނިއަމް ފޮއިލް އަކީ ހޫނު ރިވެލިކުރާ އެއްޗެކެވެ. ފާރު ތެރެއިން އަންނަ ހޫނު އައިކޮޅަށް ފޮނުވާ އެއްޗެކެވެ. ދެން މިއަށް ފަހު، ދެ އިންޗި ބޯމިނުގެ ފުޅިމަދުގަނެ ފާރުގައި ޖެހީއެވެ. އަދި އެއަށް ފަހު، ފުޅިމަދުގެ ބޭރުން ޕްލައިވުޑް ޖަހާ ކުލަލީއެވެ. މި ދުވަސްވަރު، މިއަށް ވުރެ އަގުހެޔޮކޮށް މިކަން ކުރެވެއެވެ. އެއީ ހޫނު އޭގެ ތެރެއިން މަދުން ދަތުރުކުރާ ބިއްލޫރި ނަރުން ހަދާފައި ހުންނަ ގްލާސްވޫލް ކިޔާ ކުނަލެއް ފާރުގައި ޖަހައިގެންނެވެ. މި ބާވަތުގެ ކުނަލުގެ އެއް ފަރާތުގައި ނުވަތަ ދެ ފަރާތުގައި އެލްމިނިއަމް ފަށަލައެއް ހިމެނެއެވެ. ގިނަ މީހުން މި ޖަހަނީ ފުރާޅުގެ ދަށުގައެވެ.  ނަމަވެސް، އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ އެންމެ ބޮޑަށް ހޫނު ވަންނަ ދިމާލެއްގައި ޖެހުމެވެ.

މި މަޒުމޫނުގައި އަޅުގަނޑު މި ދަންނަވާލީ، ހުޅަނގު ފަރާތު ފާރު ހޫނުވާ ސަބަބެވެ. އެއީ އިރުމަތީ ފާރަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. މި ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި، ސައިންސްގެ ޢާއްމު ވިސްނުމެއް ވެއެވެ. އެއްޗެއްގެ އަސަރު އެންމެ ބޮޑު ވަނީ ކުޑަ އިރުކޮޅެއްގެ ފަހުންނެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ދިޔަވަރަށް އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރު ކުރަނީ ހަނދުން ކަމުގައި ވިއަސް، ހަނދު މެދުޖެހޭ ވަގުތަކީ ދިޔަވަރު އެންމެ ބޮޑުވާ ވަގުތެއް ނޫނެވެ. ދިޔަވަރު އެންމެ ބޮޑުވާނީ ތަންކޮޅެއް ފަހުންނެވެ. ފިނި ޤައުމުތައް ފިނިވަނީ އިރާ ދުރުގައި އެ ޤައުމުތައް ވާތީއެވެ. ނަމަވެސް އެންމެ ފިނިވަނީ އެންމެ ދުރުގައިވާ ވަގުތެއްގައެއް ނޫނެވެ. މިސާލީ އިނގިރޭސިވިލާތާ އިރު އެންމެ ދުރުވާ ދުވަހަކީ 22 ޑިސެމްބަރު ކަމުގައި ވިއަސް، އެންމެ ފިނިވާނީ އޭގެ ހައެއްކަ ދުވަސް ފަހުންނެވެ. ދުވާލުގެ ހޫނުކަން އަންނަނީ އިރުން ކަމުގައި ވިއަސް، އިރުގެ ހޫނުކަން އެންމެ ގަދައަށް އިޙްސާސް ވަނީ އިރު މެދުޖެހޭ ވަގުތަކު ނޫނެވެ.

އެންމެ ފަހުގެ ހަތަރު މަޒުމޫނު