ތަރުވާޒު:

ދިވެހި ރައްޔިތުން  ފިހާރަތަކުން ތަކެތި ގަންނައިރު، މިހާރު ރާއްޖޭގައި އެހެންޏާ ދިމާ ނުވާ ބޮޑު މައްސަލައެއް އެބަ ދިމާވެއެވެ. އެއީ، އެއްޗެއް ގަތުމުން ހަމައަށް ބާކީ ލާރި ސޭޓު ނުދޭ މައްސަލައެވެ. މިކަން މެދުވެރިވަނީ، ތަކެތީގެ އަގު ބޮޑުވުމާ އެކު، ފައިސާގެ އަގު ވެއްޓުމުންނެވެ. މި މައްސަލަ ހައްލުކުރެވޭނީ، އެހެން ޤައުމުތަކުގައި ވެސް މި މައްސަލަ ހައްލުކުރިގޮތަށް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަރުކަޒީ ބޭންކުން، އާދެ، އެމްއެމްއޭ އިން، ގަވާއިދެއް ހިންގައިގެން ނުވަތަ މަޖިލިހުން ގާނޫނެއް ފާސްކޮށްގެންނެވެ.

މަޒުމޫނުގެ މައިގަނޑުގެ ކުރިން ދިވެހި ފައިސާގެ ކުރު ތާރީޚަކާއި ފައިސާގެ އަގުވެއްޓެން ދިމާވާ ސަބަބު ބަޔާން ކުރާނަމެވެ.

ތައާރަފު

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޅު އެންމެ ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔުނު ފަރާތެއް ކަމުގައިވާ އެޗް.ސީ.ޕީ. ބެލް އޭނާ ލިޔުނު މޮނޮގްރާފުގައި ދިވެހީންގެ ފައިސާއަށް ލާރި ކިޔަނީ ފާރިސްކަރައިގެ ސަހަރެއް ކަމުގައިވާ ލާރު އަށް ނިސްބަތްކޮށް ކަމަށް ލިޔެފައިވެއެވެ. މިއީ ޙަޤީޤަތަކަށް ވުން ވަރަށް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. ސަބަބަކީ، ދިވެހީންނާއި ފާރިސީންނާ އިހު ޒަމާނުގައި ގުޅުންތަކެއް އޮންނަކަމަށް އެހެން ލިޔުންތަކުގައި ވެސް ބަޔާންކޮށްފައި ވާތީއެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން، ލޮނުޒިޔާރަތްކޮޅުގައިވި ޤަބުރުުތަކަކީ ފާރިސީންކަމަށް، މީގެ 150 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ރާއްޖެއައި، ޔަންގް އެންޑް ކްރިސްޓަފަރ ލިޔުނު ލިޔުމުގައި ވެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމްވީ، ބައެއް ފަރާތްތަކުން، ބުނާގޮތުން ތަބްރީޒްގެ ބޭކަލެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. ތަބްރީޒަކީ ފާރިސްކަރައިގެ ސަރަޙައްދެކެވެ. އިބްނު ބަޠޫޠާ ދިވެހީންގެ ތެރެއިން ކާވެނިކުރި އަންހެން މީހާއަށް ފާރިސީ ބަސް އެނގޭކަމަށް އޭނާ ލިޔުއްވި ރިޙްލަތުގައި ވެއެވެ. އެ ޒަމާނުގައި މާލޭގެ އަންހެނުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކަށް ފާރިސީ ބަސް އެނގޭނީ މާލޭގައި ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އެ ބަސް ބޭނުންކުރާތީ ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. ދިވެހީން ފާރިސީ ލަވަ ކިޔާކަމަށް، ޔަންގް އެންޑް ކްރިސްޓަފަރ ބަޔާންކޮށްފައި ވެއެވެ. ދިވެހި ބައެއް ލަފުޒުތަކަކީ ސާފު ފާރިސީ ލަފުޒުތަކެއްކަމުން މިޚިޔާލަށް އިތުރު ގަދަކަމެއް ލިބެއެވެ.  މިސާލެއްގެ ގޮތުން އީކްވަލް (ހަމަހަމަވުމަށް) ފާރިސީ ބަހުން ކިޔަނީ ބަރާބަރު (برابر) އެވެ. ދިވެހީން ވެސް މި ލަފުޒު ބޭނުންކުރަނީ ހަމަ މިމާނައިގައެވެ. މިފަދަ އެތައް ފާރިސީ ލަފުޒެއް ދިވެހި ބަހުގައި ހިމެނެއެވެ.  ލާރު އަކީ ފާރިސީ ގަލްފަށް ދާ މަގުމަތީގައި، ކަނޑުގެ އައްސޭރިއާ 125 ވަރަކަށް ކިލޯމީޓަރު އެތެރެވަރީގައި  އޮންނަ ޤަދީމީ ސަހަރެކެވެ. މި ސަހަރު މަޝްހޫރުވި އެއް ކަމަކީ، މި ސަހަރަށް ނިސްބަތްވާ ފައިސާގެ ސަބަބުންނެވެ. އެ ފައިސާ އަކީ ދިގުމިނުގައި ހަތަރު އިންޗި ހުންނަ ރިހި ނަރުކޮޅެކެވެ. ބަރުދަނަކީ ގާތްގަޑަކަށް 5 ގުރާމެވެ. ގެންގުޅެން ފަސޭހައަކަށް އޮންނަނީ މެދުން ލަބާލާފައެވެ. ނަރުކޮޅުގައި އޮއްބާ ނިޝާންތައް ޖަހާފައި ހުރެއެވެ. މީގެ އެއް ފައިސާ ނަރުކޮޅަކަށް ކިޔަނީ ލާރިން އެވެ. ގިނަ ނަމަ ކިޔަނީ ލާރި އެވެ. މި ފައިސާ ގަލްފުްގެ ހުރިހާ ޤައުމުތަކެއްގައި މީގެ 400 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ބޭނުން ކުރިއެވެ. ތިރީގައި އެވަނީ ލާރުގައި ބޭނުން ކުރި ލާރި އެކެވެ.

ސިލޯނު (ސްރީ ލަންކާ) ގެ ކެންޑީގައި އޮތް ރަސްކަމުގައި ވެސް، ފައިސާގެ ގޮތުގައި މީގެ 400 އަހަރު ކުރިން ލާރި ބޭނުން ކުރިއެވެ. އެމީހުން ލާރި ޖަހާ ވެސް ހަދައެވެ. މި މީހުން ހަދާ ލާރި ހުންނަނީ ބުޅިއެއްހެން ލަނބާލާފައެވެ. ތިރީގައި އެވަނީ އޭގެ ލާރިއެކެވެ. މީގެ ލާރިއެއް އީބޭއިން މިހާރު ލާރި އެއްކުރާ މީހުންނަށް ވިއްކަނީ 300 ޑޮލަރަށެވެ. ކެންޑީ ލާރީގައި ކަނޑާލާފައިވާ ތަނަކީ ރިހީގެ މައްކަން ބަލަން ފީރުލުމުން އުފެދިފައިވާ ރޮނގެކެވެ. ސާފު މައް ރިހިތޯ ބަލަން ގަދައަށް ހޫނުކޮށް ފެނަށްލުމުން އަލިވާން ވާނެއެވެ. ނުވަތަ ގާނާލުމުން އެތެރެ ހުންނަން ޖެހޭނީ ސާފު ރިހި ކުލައިގައެވެ.

ދިވެހީން ކެންޑީ ގައި ބޭނުންކުރި ގޮތަށް ލާރި ގުދުކޮށްގެން ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ. އުތުރުކަރައާއި ފާރިސްކަރައިގައި ގިނަ ހިސާބުތަކުގައި ލާރި ބޭނުން ކުރިއެވެ. މިހާރުވެސް ޖޯޖިއާ އާއި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފައިސާއަށް ލާރި ކިޔަނީ މި ތާރީޚްގެ މައްޗަށް ބުރަވެއެވެ. މި އަށް ވުރެ އިތުރަށް މި ވާހަކަ މި ލިންކުން ދެވޭ މަޒުމޫނުގައި ވެއެވެ.

އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުގައި އިންޑިއާ އާއި ސްރީ ލަންކާ އޮތް ޒަމާނުގައި، އިންޑިއާގައި ބޭނުން ކުރި ފައިސާ، ސިލޯނުގައި ވެސް ބޭނުން ކުރިއެވެ. އެ ދުވަސްވަރު، އިންޑިއާގައި ގެންގުޅުނީ ރިހިން ހަދާފައި ހުންނަ ފައިސާ ފޮއްޗެވެ. އެއަށް އިނގިރޭސި ބަހުން ރުޕީ ކިޔަސް، ބައެއް މީހުން އެއަށް ރިހީގެ ނަމުން ނަން ދެއެވެ. ހެދި ރިއްސަށް ސޭންސްކްރިޓް ބަހުން ކިޔަނީ ރުޕިޔަކަމް rupyakam (रूप्यकम्) އެވެ. މިހެންވެ ސިންގަޅަ ބަހުން ރުޕީ އަށް މިހާރު ވެސް ކިޔަނީ ރުޕިޔަލް އެވެ. ދިވެހީން ރުފިޔާ ކިޔަނީ މި ލަފުޒު ދިވެހި އަޑުތަކަށް ފައްތައެވެ. މިއީ އިންޑޮނީސިއާގެ ފައިސާއަށް ވެސް ނަން ކިޔުނު ގޮތެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކި ޤައުމުތަކުގެ ފައިސާއަށް ނަންކިޔުނު ގޮތް މި ލިންކްގައި ވެއެވެ.

އަޅުގަނޑު ކުޑައިރު، 25 ލާރިއަށް ހަތަރު އަނާ ކިޔާ އުޅުނެވެ. 75 ލާރިއަކީ 12 އަނާ އެވެ. މި ލަފުޒު ދިވެހިބަހުގެ ތެރެއަށް އައިސްފައިވަނީ އިންޑިއާ ބައްރު އިނގިރޭސީން ފަތަޙަކޮށްގެން އުޅުނު ދުވަސްވަރު އެވެ. އެ ދުވަސްވަރު، އިނގިރޭސި ފައިސާ ސިލޯނާއި އިންޑިއާގައި އަދި ލަފާކުރެވޭ ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގައި ބޭނުން ކުރިއެވެ.  ރިހިން ހަދާފައި ހުންނަނީވިއްޔާ މަޢުދަނުގެ އަގު ހުންނާތީ، ކޮންމެ ޤައުމެއްގައި ވެސް ރިހި ފައިސާ ގެ އަގު ހުންނާނެއެވެ. ފުރަތަމަ ހަނގުރާމައިގެ ބޮޑު ތަދު އަންނަންދެން، އިންޑިއާގެ ރުފިޔާ ހުންނަނީ ރިހިންނެވެ. އެ ދުވަސްވަރުގެ އިންޑިއާގެ އެއް ރުފިޔާ އަކީ 16 އަނާ އެވެ. ކޮންމެ އަނާއަކީ 4 ޕައިސާ އެވެ. އެހެންކަމުން އިންޑިއާގެ ކޮންމެ ރުފިޔާ އަކީ 64 ޕައިސާއެވެ. ދިވެހިބަހުން ފައިސާ މި ލަފުޒު އައިސްފައިވަނީ ޕައިސާ އިންކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. އެއީ ޕަވިޔަނި ފާފަށް ވަރަށް ގިނަ ލަފުޒުގައި ބަދަލުވެފައިވާ ގޮތަށެވެ. ތިރީގައި އެވަނީ މުސްލިމުން އުތުރު އިންޑިއާގައި ވެރިކަންކުރި އިރު ތައާރުފުކުރި ރިހި ރުޕިޔާ އެވެ. ތަޢާރުފު ކުރީ 1540 ވަނަ އަހަރުއެވެ.  ދިވެހި ބަހުން މޮހޮރީ ކިޔަނީ ރަނުން ހަދާފައި ހުންނަ ފައިސާ އަކަށެވެ. ތިރީގައިވާ މޮހޮރީ އަކީ މޫގަލް މީހުން އުތުރުކަރައަށް ތަޢާރުފުކުރި ފައިސާއެކެވެ. އަޝްރަފީ އަކީ ވެސް ރަން ފައިސާއެވެ. މި ފައިސާ އަކީ ވެސް މެދު އިރުމައްޗާއި އުތުރުކަރައިގެ އެކި ޤައުމުތަކުގައި ބޭނުން ކުރި ފައިސާއެކެވެ. ފާރިސީ އުރުދޫ ފަދަ ބަސްބަހުން ސިއްކަ ކިޔަނީ ރަންރިހިން ހުންނަ ފައިސާއަށެވެ.

އަޅުގަނޑު ކުރިން ދެންނެވިހެން ކެންޑީގައި ޖަހާ ލާރިވެސް، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޖަހާ ލާރިވެސް، އެހެން ޤައުމުތަކުގައި ވިއްކޭނެއެވެ. އެއީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ނަމަވެސް ދިވެހި ފަސްރުފިޔާއެއް ކެންޑީގެ މީހުންނެއް އަދި ފާރިސީންނެއް މުދަލުގެ ބަދަލުގައި ބަލައެއް ނުގަންނާނެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބު ދެނެގަތުމަށް ދެތިން ޢިބާރާތެއް އެނގެން ޖެހެއެވެ. އެއީ ފައިސާގެ ތިން ވައްތަރަކަށް ކިޔާ ނަމެވެ. މީގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ ވައްތަރަކީ، ކޮމޮޑިޓީ މަނީ އެވެ.  ދެވަނަ ވައްތަރަކީ ފިއަޓް މަނީ އެވެ. ތިންވަނަ ވައްތަރަކީ ފިޑޫޝިއަރީ މަނީ އެވެ.

ފައިސާގެ ތިން ވައްތަރެއް

ފުރަތަމަ ވައްތަރު ދަންނައެވެ. ތަނެއްގައި މަދު، ފަސޭހައިން ހިފާ ގެންގުޅޭ، އަދި ބައިބައިކުރެވޭ ކޮންމެ އެއްޗެއް ވެސް ފައިސާގެ ގޮތުގައި ބޭނުން ކުރެވޭނެއެވެ. އެއީ އެފަދަ އެއްޗެއްގައި ޠަބީޢީ އަގެއް ހުންނާތީއެވެ. ދިވެހި ލާރި ހަދާފައި ހުންނަނީ އިހުގައި ރިހިންނެވެ. އެހެންކަމުން އެ ރިއްސަކީ އަގު ހުރި އެއްޗެއް ކަމުން އެ މަޢުދަނުގެ ބޭނުމުގައި އެ ބޭނުން ވެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަރުތަކުން މާ ބޮޑު ދައްޗެއް ނެތި ބޮލި ހިލައެވެ.  ނަމަވެސް އެފްރިކާގެ މެދުތެރޭ ޤައުމުތަކަކުން ބޮއްޔެއް ނުލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެފްރިކާގެ ޤައުމުތަކުގައި ފައިސާގެ ގޮތުގައި ބޮލި ބޭނުން ކުރިއެވެ. ނަމަވެސް ބޮލި ފައިސާގެ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި ބޭނުންކުރަން ދަތިވާނެއެވެ. މޮހޮރީ އަކީ ރަނުން ޖަހާފައި ހުންނަ ފައިސާ ފޮއްޗެކެވެ. ދިވެހި މޮހޮރީ ކޮންމެ ޤައުމެއްގައި ވެސް ވިކޭނެއެވެ. އެއީ އެ ހަދާފައިވާ ރަނުގެ ބޭނުމުގައެވެ. ޠަބީޢީ އަގެއް ހުންނަ އެއްޗަކުން ހަދާފައި ހުންނަ ފައިސާއަށް ކިޔަނީ ކޮމޮޑިޓީ ފައިސާއެވެ.

ދިވެހި ރިހި ލާރީގެ ބަދަލުގައި މިހާރު ގެންގުޅޭ ފައިސާއަށް ވިސްނަވާ ލައްވާށެވެ. ފަސް ރުފިޔާ އާއި ފަސް ސަތޭކަ ރުފިޔާ ޗާޕުކޮށްފައި ހުންނަނީ ހަމަ އެއް ސައިޒެއްގެ އެއް ބަރުދަނެއްގެ ޕްލާސްޓިކު ކަރުދާހެއްގައެވެ. ދެ ނޫޓުގެ ތަފާތަކީ އޭގައިވާ ލިޔުމެވެ. މި ޕްލާސްޓިކުގައި އަގެއް ހުންނަނީ ޚިިދުމަތާއި މުދަލުގެ ބަދަލުގައި އެނޫޓުތައް ބަލައިގަތުމަށް ސަރުކާރުން ޤާނޫނެއް ހިއްގާފައިވާތީ އެވެ. މިފަދަ ފައިސާއަށް ކިޔަނީ ފިއަޓް ފައިސާއެވެ. ފިއަޓް ކިޔަނީ ސަރުކާރުން ނެރޭ ޤަރާރަށް ނުވަތަ އަމުރަށެވެ. ފަތްތޫރައަށެވެ. މިފަދަ ފައިސާގައި ޠަބީޢީ އެއްވެސް އަގެއް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރުން ކުރީގެ ފައިސާ ބާޠިލް ވެއްޖެކަމަށް ބުނުމުން، މީހަކު އެ ފައިސާގެ 500 ރުފިޔާގެ ނޫޓެއް އެއް ލާރިއަށް ވެސް ނުގަންނާނެއެވެ. ފަހަރެއްގައި މީހަކު ހަނދާނަކަށް ފޮރުވަން ނުވަތަ، ކައްކާނޭ ދަރު ނެތިގެން އަންދަން ގޯންޏެއްގެ 500 ރުފިޔާ ގަނެފާނެއެވެ. އެއިރުން އެމީހާ އެ ގަންނާނީ އެ ފައިސާ ޖަހާފައިވާ ކަރުދާހުގެ އަގުގައެވެ.

ފައިސާގެ ތިންވަނަ ވައްތަރަކީ ފިޑޫޝިއަރީ މަނީ އެވެ. ފިޑޫޝިއަރީ ގެ މާނައަކީ ”ޓްރަސްޓް ނުވަތަ އިތުބާރު ކުރެވޭ“ އެވެ.  މިފަދަ ފައިސާއަކީ ޤާނޫނީ ގޮތުން ރައްޔިތުން ބަލައިގަންނަން ކޮންމެހެން ޖެހޭ ފައިސާއެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް، ޤާނޫނީ ފައިސާއަށް ބަދަލުކުރެވޭނޭ ކަމުގެ ޔަޤީންކަން އޮތުމުން، ބަލައިގަންނަ ”ފައިސާ“ އެވެ. މިސާލީ، ޗެކާއި ޔޫ.އެސް ޑޮލަރެވެ. ފައިސާގެ ކަންކަން ފުޅާވުމުގެ ކުރިން، ޤައުމެއްގެ އެތައް ބޭންކަކުން ފައިސާ ޖަހާ ހެދިއެވެ. އެއީ ރަނަށް ނުވަތަ ރިއްސަށް ބަދަލުކޮށްދޭނެ ކަމަށް ވަޢުދުވެއެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި މިހާރު ގެންގުޅޭ ފައިސާ އަށް ޕައުންޑް ކީ ސަބަބަކީ، އެ ފައިސާ ކޮމޮޑިޓީ ފައިސާ ކަމުގައިވާ ރިއްސަށް ބޭންކުން ކުރިން ބަދަލުކޮށްދޭތީ އެވެ. ޕައުންޑް ކިޔަނީ ބަރުދަން ބަލާ މިނެއް ކަމުގައިވާ ރާތަލެވެ. އެއް ޕައުންޑަށް އެއް ރާތާ ރިހި ލިބުނު ދުވަސްވަރެއް ދިޔައެވެ. ދުނިޔޭގެ ގިނަ ޤައުމުތަކުގައި ޔޫ.އެސް. ޑޮލަރު ބަލައިގަންނަ ”މައިގަނޑު“ ސަބަބަކީ، ޑޮލަރު، ރަން ފަދައިން، އެންމެން ބޭނުންވާ އެއްޗަކަށް ބަަދަލުކުރެވޭތީ އެވެ. އެއީ ތެލެވެ. ފަހެ، 1970 ގެ އަހަރުތަކުގައި، ފުރަތަމަ ސަޢޫދީ އެރެބިއާ އިން ދެން އޯޕެކް ގެ އެހެން ޤައުމުތަކުން، ތެޔޮ ވިއްކާނީ ހަމައެކަނި ޔޫ.އެސް.ޑޮލަރުން ކަމަށް ނިންމިއެވެ. އެހެންކަމުން، ޑޮލަރު ނުހޯދާ ތެލެއް ނުލިބޭނެއެވެ. މާލެއަށް ތެޔޮ ނުލިބިއްޖެނަމަ، 24 ގަޑިއިރުގެ ތެރޭގައި، ކަރަންޓު ކެނޑި، ފެން ހުސްވާނެއެވެ. މި ހާލަތް ދެތިން ހަފުތާއަށް ދެމިގެން ދާނަމަ، މާލެ ފަޅުވާނެެއެވެ.

އެމެރިކާގެ މުއްސަނދިކަން ބިނާވާ އެއް ސަބަބަކީ ޢަރަބި ޤައުމުތަކުން ހަމަ އެކަނި ޑޮލަރުން ނޫން ގޮތަކަށް ތެޔޮ ނުވިއްކާ ކަމެވެ. މިގޮތް ބަދަލުކުރެވޭތޯ ރަޝިއާ އާއި ޗައިނާ އާއި އެހެން އެެތައް ޤައުމަކުން މަސައްކަތް ކުރެއެވެ. ބަދަލުކުރެވިއްޖެ ނަމަ، ޑޮލަރު ހޯދުމުގެ ބޭނުން ކުޑަވަ، އެމެރިކާގެ އެކްސްޕޯޓްތަައް ދަށްވެ، އެމެރިކާގައި ބިދޭސީން އިންވެސްޓް ކުރުން މަދުވެ، އެމެރިކާގެ ބާރާއި ނުފޫޒު ކުޑަވާނެއެވެ. ސަޢުދީ އެރެބިއާ އާއި އެމެރިކާ އާ ދެމެދު އޮންނަ ބަދަހި ގުޅުމުގެ އެއް ސިއްރަކީ މިއީއެވެ.

ފިއަޓް ފައިސާ އަކީ، ސަރުކާރުން ފިއަޓެއް ނުވަތަ ޤަރާރެއް ނެރެގެން ބާޠިލް ކުރެވޭނޭ އެއްޗެކެވެ. މިހެން ހެދުމުން އޭގައި އެއްވެސް އަގެއް ނުހުންނާނެއެވެ. 2016 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ 8 ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭގަނޑުގެ ދަން ގަޑިއެއްގައި، އިންޑިއާގައި ގެންގުޅުނު 500 އާއި 1000 ރުފިޔާގެ ނޫޓު ”ކެންސަލް“ ކޮށްލިއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އެ ފައިސާ އަވަހަށް ބަދަލުނުުކުރެވޭ މީހުންނަށް އެ ނޫޓުތައް ވާނީ ހަމައެކަނި ކަރުދާހަށެވެ. އެހެންކަމުން، މެލޭޝިއާ ފަދަ ޤައުމުތަކުން، ކޮމޮޑިޓީ ފައިސާ ގެންގުޅުމަށް ވަކާލާތު ކުރެއެވެ. އެަމީހުން ހުށަހަޅަނީ އިސްލާމިކް ދީނާރު ކިޔާ ރަން އަދި ރިހި ދިރުހަމް ފައިސާ ފޮއްޗެވެ. މިހާރުވެސް މޭލޭޝިއާގައި މިފައިސާ ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ގެންގުޅެއެވެ. މިފަދަ ފައިސާ ގެންގުޅޭ ނަމަ، ސަރުކާރަކުން އެ ކެންސަލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ރަން ރަނުގެ ގޮތުގައި، ހުރިހާ ޤައުމެއްގައި، ހުރިހާ އިރެއްގައި އަގު ހުންނާނެއެވެ.

ފަހަކަށް  އައިސް ރަން ފައިސާ ހެދި ގައުމުތަކުގެ ތެރޭގައި މެލޭޝިއާގެ ކެލަންޓަން ހިިމެނެއެވެ. އެމީހުން ރިއްސާއި ރަނުން ސިއްކަ ޖަހާފައި ވެއެވެ. މައް ރަނަކީ ވަރަށް މަޑު އެއްޗެއް ކަމުން ރަން ދީނާރު ޖަހާފައިވަނީ  22 ކެރެޓްގެ ރަނުންނެވެ. އެތަނުގެ ޢިލްމުވެރިން ބުނަނީ ޒަކާތާއި ކާވެނީގެ ރަން ނެރެން ޖެހޭނީ ރަން ފައިސާއިން ކަމަށެވެ. ސީރިއާ އާއި ޢިރާޤްގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ އިސިސް ޖަމާޢަތުން ވެސް ރަން ފައިސާ ޖަހާފައި ވެއެވެ. އޭގެ ފައިސާ ފޮއްޗެއް މަތީ ގައި އެވަނީ އެވެ.

ފައިސާގެ އަގުވެއްޓުމާއި ތަކެތި އަގުބޮޑުވުން

ސަރުކާރުގެ ބޮޑު އިސްޓޯރުގެ އެކައުންޓްސް ޑިވިޜަނުގައި ި 1970 ގެ ކުރީ އަހަރުތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރި މީހުން ބުނަނީ، ޔޫ.އެސް ޑޮލަރެއް އެ ދުވަސްވަރު ސަރުކާރަށް ގަތް އަގަކީ 3.93 ކަމަަށެވެ. މިއަދު ޑޮލަރުގެ އަގު އުޅެނީ 15 ރުފިޔާ ގައެވެ. ވޭތިވެދިޔަ 50 އަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި، ޑޮލަރުގެ އަަގު ހަތަރު ގުނައަށް ބޮޑު ވެފައި ވެއެވެ. މުދަލާއި ޚިދުމަތްތައް ވެސް އަގުބޮޑުވެފައި ވާނެއެވެ. 1970 ގެ އަހަރުތަކުގައި ބޯކޮށުމަށް ޚަރަދުކުރަން ޖެހެނީ 75 ލާރިއެވެ. މިހާރު 25 ރުފިޔާއެވެ. ތެއްތިރީސް ގުނައިގެ އަގުބޮޑުވުމެކެވެ. މިއީ ކީއްވެގެން ވާކަމެއް ހެއްޔެވެ؟

ތަކެތި އަގުބޮޑުވާން ދިމާވަނީ މައިގަނޑު ފަސް ކަމެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ފައިސާ ގިނަވުމާ އެކު ޚިދުމަތްދޭ ފަރާތްތައް މަދުވުމާއި މުދައު މަދުވުމެވެ. މިކަން ސިފަކުރާ އަނެއް ގޮތަކީ، ފައިސާގެ އަގު ވެއްޓުމެވެ. ވަކި ޢަދަދެއްގެ ފައިސާއަށް ގަނެވޭ ތަކެތި މަދުވުމެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން މިހެން ވުމަށް ކިޔަނީ އިންފްލޭޝަން އެވެ.

އިންފްލޭޝަން އުފެދޭ ފުރަތަމަ ސަބަބަކީ، ފިއަޓް ފައިސާ އަކީ ހަމަ ޗާޕުުކުރާ އެއްޗެއް ކަމުން، ސަރުކާރަކުން ވަރަށް ލުއިގޮަތަކަށް ދައުރުވާ ފައިސާ ގިނަކޮށްލެވޭތީ އެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ގިނަ ބަޔަކަށް ވަޒީފާ ދިނުމުން، އެމީހުންނަށް މުސާރަދޭން، އާމްދަނީ ނެތުމުގެ ސަބަބުން ފައިސާ ޗާޕުކޮށްފައި މުސާރަ ދީފާނެއެވެ. މިހެން ހަދައިފިނަމަ، ރަށެއްގެ ތެރޭގައި ދައުރުވާ ފައިސާ ގިނަވާނެއެވެ. އެއްވެސް އެއްޗެއް ގިނަވުމަކީ، އޭގެ އަގުދަށްކަމަށް މީހުން ދެކޭ ކަމެކެވެ. ދެން ގިނަ ފައިސާ ގެންގުޅޭތީ، މީހުން ތަކެތި ވިއްކާނީ އަގުބޮޑުކޮށެވެ. އެއީ ވިއްކާ މީހާއަށް ފައިސާގެ އަގު ދަށްކަމަށް ކުރެވޭ އިޙްސާސަކުންނެވެ. ދައުރުވާ ފައިސާ ގިނަވުމަކީ، އިންފްލޭޝަން އުފެދޭ ފުރަތަމަ ސަބަބެވެ.

އިންފްލޭޝަން އުފެދޭ ދެވަނަ ސަބަބަކީ، ޤައުމީ ދަރަނި ބޮޑުވުމެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ޓްރެޜަރީއިން ވިއްކާ ބޮންޑު ޙިއްޞާއަށް، އަހަރެއް ވުމުން، %10 ގެ އިންޓަރެސްޓް އެއް ދޭން ޖެހެއެވެ. ގިނަ ބޮންޑު ޙިއްޞާ ވިއްކާފައި ވާނަމަ، އެ ބޮންޑު ވިއްކަން އައުމުން، ސަރުކާރުން އިތުރު ފައިސާ ދޭން ދެގޮތެއް ހެދިދާނެއެވެ. އެއްގޮތަކީ ޓެކްސް މައްޗަށް ޖެއްސުމެވެ. ޓެކްސް މައްޗަށް ޖައްސަައިފިނަމަ، ވިޔަފާރި ވެރިޔާ، ހަދާނެގޮތަކީ، އެ ޓެކްސް ގަންނަ މީހާއަށް ނަޤުލުކުރާނީ އެވެ. މިގޮތުން މުދަލުގެ އަގު އުފުލޭނެއެވެ. އިތުރަށް ފައިސާ ޗާޕުކޮށްފިނަމަ، ދައުރުވާ ފައިސާ ގިނަވެގެން، ފައިސާގެ އަގުވެއްޓި އިންފްލޭޝަން މަތިވާނެއެވެ.

އިންފްލޭޝަން މަތިވާ ތިންވަނަ ސަބަބަކީ، ވަކި މުދަލަކަށް ނުވަތަ ޚިދުމަތަކަށް އެދޭ މިންވަރު މަތިވުމެވެ. މިކަމަށް ޑިމާންޑްގެ ދެމުމޭ ކިޔައެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން، އަހަރީ ޗުއްޓީ އާ ދިމާކޮށް، ސްރީ ލަންކާގެ ފްލައިޓްތަކުގެ އަގުމަތިވެއެވެ. އެއް މިންވަރަކަށް ފްލައިޓްތައް އޮވެފައި، އެދޭ ފަރާތްތައް ގިނަނަމަ، އެއަރލައިނުން ހަދާނެ ގޮތަކީ ފައިދާ ބޮޑުކުރުމަށް އަގު މައްޗަށް ޖައްސާނީއެވެ. އަގު މައްޗަށް ޖެއްސިއަސް ޓިކެޓްތައް ވިކި ހުސްވާނެއެވެ. ހަމަ މިގޮތުގެ މަތީން، ރޯދަމަހު މޭވާތަކުގެ އަގު ބޮޑުވެއެވެ. އެއްޗަކަށް އެދޭ މީހުން ގިނަވެފައި އުފައްދާ މިންވަރު އެވަރަށް ގިނަނުވާ ނަމަ، ތަކެތީގެ އަގު އުފުލޭނެއެވެ.

އިންފްލޭޝަން މަތިވާ ހަތަރުވަނަ ސަބަބަކީ، އެއްޗެއް އުފެއްދުމުގެ އަގު ބޮޑުވުމެވެ. ނުވަތަ ޚިދުމަތެއް ދިނުމުގެ އަގުބޮޑުވުމެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން، ހަކުރުގެ އަގު ބޮޑުވެއްޖެ ނަމަ، ހޮޓާ ތަކުން ސައި ވިއްކާ އަގު ބޮޑުކުރާނެއެވެ. އެއީ ވިޔަފާރިވެރިޔާ، ފައިދާ އެއްވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުމަށް، ބޮޑުވާ މިންވަރު، ގަންނަ މީހާއަށް ނަޤުލުކުރާތީ އެވެ. ބޮޑުވި މިންވަރު ކަސްޓަމަރަށް ފުރޮޅާލާތީއެވެ.

އިންފްލޭޝަން މަތިވާ ފަސްވަނަ އަދި އެންމެ ފަހު ސަބަބަކީ، ބޭރު ފައިސާގެ އަގުބޮޑުވުމެވެ. ރާއްޖެއަކީ ގިނަ ތަކެތި ބޭރުން އެތެރެކުރާ ޤައުމެކެވެ. އެހެންކަމުން، ޑޮލަރުގެ އަގު ބޮޑުވެއްޖެ ނަމަ، ތަކެތީގެ އަގު ބޮޑުވާނެއެވެ. އެއީ ވިޔަފާރިވެރިޔާ އޭނާގެ ފައިދާ އެއްވަރެއްގައި ހިފެހެއްޓުމަށް ޑޮލަރުގެ އަގު ބޮޑުވި މިންވަރު މުދާ ގަންނަ މީހާއަށް ފުރޮޅާލާނެތީ އެވެ. މަތީގައި މި ދެންނެވުނީ ފައިސާގެ އަގު ވެއްޓި މުދަލާއި ޚިދުމަތުގެ އަގު ދަށްވާ ސަބަބެވެ.

އިންފްލޭޝަންގެ ސަބަބުން ކުދި ވަކިލާރީގެ އަގު ނެތުން

މީގެ 50 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން، ރާއްޖޭގައި ގެެންގުޅޭ 1 ލާރިއަށް ގަނެވޭ އެއްޗަކީ، ފުއްޕިހަކުރާއި ކިއްލި އެކަންޏެވެ. ވޭތިވެދިޔަ އަހަރުތަކުގައި، ފައިސާގެ އަގު ވެއްޓިފައިވާލެއް ބޮޑުކަމުން 1 ލާރިއަށް، އަދި 2 އަށް، އަދި ކީއްކުރަންތޯ، 5 ލާރިއަށް 10 ލާރިއަށް ވެސްގަނެވޭ އެއްވެސް އެއްޗެއް ފިހާރަތަކުގައި މިހާރު ހުންނާނެކަމަށް ލަފައެއް ނުކުރެވެއެވެ. އެހެންކަމުން، މި ލާރި ބޭނުންކުރަން މިޖެހެނީ އެއަށް ވުރެ ބޮޑު ޢަދަދެއް ހަމަކުރުމަށެވެ. ނުވަތަ ދަރަންޏެއް ފުއްދުމަށެވެ. ކުދި ލާރި ތަކުގައި އަގެއް ނެތް ނަމަ، އެ އުފައްދަން ކުރަންޖެހޭ ޚަރަދު، އޭގެ ޙަޤީޤީ އަގަށް ވުރެ ބޮޑުވާނެއެވެ.

ވަކިލާރީގެ އަގު ވެއްޓުމުން ދިމާވާ މައްސަލަތައް

ކުދި ވަކިލާރީގައި އަގެއް ނެތުމުން މިހާރު ދެ މައްސަލައެއް ދިމާވެއެވެ. އެއް މައްސަލައަކީ، ހަމައަށް ފިހާރަތަކުގެ ސޭޓުން ބާކީ ނުދިނުމެވެ. ވަކި ރުފިޔާ އާއި ލާރި ދީފައި މުދާ ގަންނައިރު، ވަރަށް މަދު ފަހަރަކު ނޫނީ ފައިސާ ހަމައަށް ދީފައެއް ނުވެއެވެ. ބޭންކް ކާޑު ބޭނުންކޮށްގެން ފައިސާ ގަންނަ އިރު މި މައްސަލައެއް ދިމަލެއް ނުވާނެއެވެ. މަދުން ބާކީ ދިނުމަށް އިނގިރޭސިބަހުން ކިޔަނީ ޝޯޓްޗޭންޖް ކުރުމެވެ. ޝޯޓްޗޭންޖް ކުރުމަކީ ޤާނޫނީ ކުށެކެވެ. މި މައްސަލަ ދިމާވާން ފެށީ ޖީއެސްޓީ ނަގަން ފެށުމާ ގުޅިގެންނެވެ. ފިހާރަތަކުގައި ކުރިން އަގު ކަނޑައަޅާފައި ހުންނަނީ، ކޮންމެވެސް ރުފިޔާއެއް ނުވަތަ ބައިރުފިޔާއެއް ހަމަވާ ގޮތަށެވެ. ޖީ.އެސް.ޓީ ގެ %6 ހިމަނަން ޖެހުމުން، އަގު އަންނަނީ އަބަދުވެސް ކުދި ލާރިތަކެއް ހިމެނޭ ގޮތަށެވެ. ދެން ދަންނަވާލާނީ މިކަމާ ގުޅިގެން ނުކުންނަ ކަންކަމެވެ.

ކުދި ލާރި ބަލައިނުގަތުން

ދާދި އިހަކަށް ދުވަހު، ވިލިގިއްޔަށް ދާންވެގެން 25/3 އަށް ވިއްކާ ފެރީ ޓިކެޓެއް ގަންނަން ތިން ރުފިޔާ އާއި ދެ ދިހަ ލާރި އާއި އެއް ފަސް ލާރި ޓިކެޓް ވިއްކަން އިން އެމްޓީސީސީގެ މުވައްޒަފަށް ދީފީމެވެ. އޭނާ، އެއްވެސް ގޮތަކަށް ދެ ދިހަ ލާރި އާއި އެއް ފަސްލާރި ބަލައެއް ނުގަތެވެ. އަޅުގަނޑު އޭނާއަށް މި ލާރި ބަލައިނުގަތުމަކީ ޤާނޫނީ ކުށެއްކަމަށް ބުނީމެވެ. ނަމަވެސް އެވަރުން ވެސް އޭނާ ބަލައެއް ނުގަތެވެ. އޭނާ ބުނީ އެއްވެސް މީހަކު ތި ލާރިއެއް ނުހިފާކަމަށެވެ. ގަވާއިދެއް، ހަމައެއް، ނަމައެއް ނުދަންނަ މީހުންނާ ޖަދަލުކުރުމަކީ ބޭކާރުކަމެއް ކަމަށް ވިސްނި، ފަސްރުފިޔާ ދީފައި ޓިކެޓް ގަނެގެން ފުރީއެވެ. މައްސަލަ ޝަރީޢަތަށް ހުށަހަޅައިގެން އެމްޓީސީސީ އިން ޖުރުމާނާ އެއް ހޯދަންވީއޭ ހިތަށް އެރިއެވެ. ލިބުނު ނަފްސާނީ ގެއްލުމާއި، ކޯޓަށް ދިއުމަށް ހޭދަވި ވަގުތުގެ އަގާއި ލޯޔަރުންގެ ފީ އަށް އެތައް ހާސް ރުފިޔާއެއް ޝަރީޢަތުން ނަގައިދޭނެކަމަށް އަޅުގަނޑު ހިތަށް އެރިއެވެ.

ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ހުރިހާ ޢަދަދެއްގެ ފައިސާ އެއް ހަމަކުރުމަށް ވަކި ލާރި ބޭނުން ކުރެވެއެވެ. އެމެރިކާގައި، ބައެއް މީހުން ޖެއްސުމަށް ބާލިދީ ބާލިދީގައި އެއް ސެންޓްގެ ވަކިލާރި ކަންކަމަށް ދައްކައެވެ. އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ވަކި ލާރިން އެންމެ ގިނައިން ދެއްކޭނީ 10 ޕައުންޑަށް ވުރެ ދަށުގެ ފައިސާއެވެ. އަޅުގަނޑަށް އެނގިފައިވާ ގޮތުން، ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސި ވިލާތު ފަދައިން ވަކިލާރިން ދެއްކޭނޭ ފައިސާގެ މިންވަރު ކަނޑައަޅާފައެއް ނެތެވެ. އެފަދަ ޤާނޫނެއް އޮތަސް، އެކަން ޢާއްމުންނަކަށް ނޭނގެއެވެ. އަޅުގަނޑަށް ވިސްނޭގޮތުން، ފައިސާގެ ޞައްޙަ މުޢާމަލާތްތަކަށް ޢާއްމުން ހޭލުންތެރިކުރުމަށް އެމްއެމްއޭ ގެ މުހިއްމު ދައުރެއް ވެއެވެ. 

[މި މަޒުމޫނު ޢާއްމުކުރި ފަހުން ކިޔުންތެރިއަކު އަޅުގަނޑުގެ ސަމާލުކަމަށް އެމްއެމްއޭގެ ޤާނޫނުގެ 16 ވަނަ މާއްދާ ގެނައެވެ. އެ މާއްދާ ތިރީގައި އެވަނީއެވެ. އެ މާއްދާގައިވާ އެއްޗެއް ކިތަން ބޭފުޅުން ކުރިން ދެނެވަޑައިގަންނަވަމުތޯއެވެ؟]

ޝޯޓްޗޭންޖް ކުރުމުގެ (ބާކީ މަދުން ދިނުމުގެ) ގިނަ ތަޖުރިބާތައް އަޅުގަނޑަށް ކުރެވިފައިވަނީ ހާޑްވެއަރ ފިހާރަތަކުންނެވެ. އެއީ ގިނަ ވިޔަފާރި އަޅުގަނޑަށް ކުރެވިފައިވަނީ އެތަންތަނުން ކަމަށްވާތީ އެވެ.

ތިރީގައި އެވަނީ ހާޑްވެއަރ ފިހާރަތަކުން ގަނެފައިވާ ތަކެތީގެ ބިލްތަކެވެ. އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވަނީ މަދު ފަހަރަކު ނޫނީ، ބަރާބަރު ހަމައަށް ބާކީ ލާރި މި ފިހާރަތަކުން ދީފައި ނުވާ ކަމެވެ. މަދު ފަހަރަކު ހައެއްކަ ލާރި ގިނަވާ ގޮތަށް ވަކިލާރި ދީފައި ވެއެވެ. ގިނަ ފަހަރު ދީފައިވަނީ މަދުންނެވެ. [ތިރީގައިވާ ކޮންމެ ފޮޓޯއެއް އޮބާލުމުން ކިޔަން އެނގޭވަރަށް ބޮޑުވާނެއެވެ.]

ބައެއް މަދު ފަހަރު، ވަކި ލާރި ހަމައަށް ބުނެ ކިޔައިގެން ހޯދަމެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑަށް ވަކި ލާރިކޮޅު ބޮޑުވެގެންނެއް ނުވަަތަ ދަހިކަމަކުން ނޫނެވެ. ވިޔަފާރީގެ މުޢާމަލާތަކީ، ބަރާބަރަށް ކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. ވަކި ލާރި މަދުން ދީގެން ވަތްގަޑަށް އެއްވާ ފައިސާ އަކީ ވިޔަފާރިވެރިއާއަށް ޙަރާމް އެއްޗެކެވެ. އެއާ މެދު އޭނާއާ ސުވާލުކުރެވި އެކަމުގެ ޖަޒާ ލިބޭނޭ ޝަރުޢީ އަދި ޤާނޫނީ ކުށެކެވެ. މީގެ އިތުރަށް ކޮންމެ މުޢާމަލާތަކުން، ދައުލަތް ހިންގުމަށް ޓެކުހެއް ނަގައެވެ. މިގޮތަށް ވަކި ލާރި ހަމައަށް ނުދިނުމުން، ޓެކްސް ނުދައްކާ ފައިސާ ވަތްގަޑަށް ވަދެެއެވެ. މިއީ ވެސް މައްސަލައެއް ކަމުގައި އަޅުގަނޑަށް ފެނެއެވެ. ބޮޑެތި ފެންގަނޑުތައް އުފެދެނީ ވެސް ވަކި ތިކި ތަކަކުން އޮހޭ ވާރެއިންނެވެ. މިހެންވެ، އެންމެ ލާރިއަކީ ވެސް ޓެކްސް ފަދަ މައްސަލަތަކުގައި، އެއްވެސް ރެވެނިޔު އޮތޯރިޓީއަކުން ދޫކޮށްލާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ.

އެންމެ އާދަޔާ ޚިލާފު ތަޖުރިބާއެއް އަޅުގަނޑަށް ކުރެވެނީ މާފަންނު ސަހަރާކައިރީގައި ހުންނަ ސޮނީ ފިހާރައަކުންނެވެ. ވިއްކާ މީހާ ކައިރީގައި، ފަނަރަވަރަކަށް ލާރި މަދުން ދިނުމުން ބާކީ ދޭން ބުނެގެންވެސް އެ ލާރި އަނބުރާ ދީފައެއް ނުވެއެވެ. ފިހާރައިން އަޅުގަނޑާ ބައްދަލުވި، ރައްޓެއްސަކު ކަމުގައިވާ އަޝްރަފު ބުނީ އޭނާއަށް ވެސް މިކަން ފާހަގަ ކުރެވި، ސޭޓަކަށް އިން ކުއްޖަކަށް އެއް ފަހަރު، ވަރަށް ދިގު ލެކްޗަރ އެއް ދިން ކަމަށެވެ. އެ ކުއްޖާއަށް ކަންކަން ވިސްނުމުން، ބުނާނެ އެއްޗެއްވެސް ނޭނގުނެވެ. އަޝްރަފަކީ ކުރިން މުދައްރިސްކަން ކުރި މީހެކެވެ. އަޅުގަނޑަށް ހީވާގޮތުން، ސޭޓުންނަށް ތިބޭ މީހުން ޤާނޫނީ ހަމަތަކަށް ތަބާވާން ތަމްރީނު ކުރުމަކީ، ވިޔަފާރިވެރިންގެ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ.

އިންފްލޭޝަން (ތަކެތީގެ އަގުބޮޑުވެ ފައިސާގެ އަގު ވެއްޓުން) އައިސްފައި ވަނީ ހަމަ އެކަނި ދިވެހިރާއްޖެއަކަށް ނޫނެވެ. މިއީ އެތައް ޤައުމަކަށް ދިމާވެފައިވާ މައްސަލައެކެވެ. ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވުރެ ފައިސާގެ އަގު ބޮޑު ޤައުމުތަކުގައި ވެސް މި މައްސަލަ ދިމާވެ، އެ މައްސަލަތައް ހައްލުކޮށްފައި ވެއެވެ. މިކަން ޙައްލުކުރަން ހަދާގޮތަކީ، ނަގުދުން ވިޔަފާރިކުރާ ނަމަ، ވަކި ވަރެއްގެ ފައިސާ ފޮއްޗަކަށް ބާކީ ރައުންޑް ކުރުމަށް ގަވާއިދެއް މަރުކަޒީ ބޭންކުން ނެރެނީއެވެ. ރައުންޑް ކުރުމަކީ ކަނޑައަޅާ ވަކި ޢަދަދަކާ އެންމެ ގާތް މިންވަރަކަށް ޢަދަދެއް ކުޑަ ނުވަަތަ ބޮޑުކުރުމެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން 1992 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން އޮސްޓްރޭލިއާގައި، 1 ސެންޓް އަދި 2 ސެންޓް ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ. ބާކީ ލާރިދޭއިރު ހަދާގޮތް ތިރީގައި އެވަނީއެވެ.

މަތީގައިވާ ބަޔާންތަކަށް ބެލުމުންއެނގެނީ، އިންފްލޭޝަންގެ ސަބަބުން، ކެނެޑާ އާއި އޮސްޓްރޭލިއާގައި 1 ސެންޓް އާއި 2 ސެންޓް ބާކީ ދިނުމުގައި ބޭނުން ނުކުރާ ކަމެވެ. ނިޔު ޒީލެންޑްގައި 5 ސެންޓްވެސް ބޭނުމެއް ނުކުރެ އެވެ. މިކަމުގެ ބަދަލުގައި، ބިލްގެ މިންވަރު އެންމެ ގާތް 5 ސެންޓް އަށް (ނިޔު ޒީލެންޑް ގައި ނަމަ، އެންމެ ގާތް 10 ސެންޓް އަށް) ރައުންޑް ކުރަނީ އެވެ. ސެންޓަކީ ލާރި ނަމަ، މިސާލީ، މީހަކު ބިލަކަށް ނަގުދުން 12 ލާރި ދޭން ޖެހޭ ނަމަ، އޭނާ ދޭނީ 10 ލާރިއެވެ. 18 ލާރި ދޭންޖެހޭ ނަމަ، އޭނާ ދޭނީ 20 ލާރި އެވެ. މިކަމުގައި، ވިޔަފާރި ވެރިޔާއަށް އަދި ވިޔާފާރިކުރާ މީހާއަށް ޖުމުލަގޮތެއްގައި އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ނުވާނެކަން ހިސާބު ދަންނަ މީހުން އެއްބަސްވާނެއެވެ. މިއާއެކު، ޤާނޫނުތަކާ އެއްގޮތަށް ޢަމަލުކުރެވެނީ އެވެ.

ދުނިޔޭގައި އެންމެ އަގުބޮޑު އެއް ފައިސާ އަކީ އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ޕައުންޑް އެވެ. އެއް ޕައުންޑްގެ އަގަކީ ދިވެހި 20 ރުފިޔާ އެވެ. ނަމަވެސް އެ ޤައުމުގައި ވެސް 1 ޕެނީ އާއި 2 ޕެނީ އުވާލުމަށް ވާހަކަ ދެކެވެމުން ދެއެވެ. 2 ޕެނީ އަކީ ގާތްގަޑަކަށް ދިވެހި ބައިރުފިޔާ އާ އެއްވަރުގެ ފައިސާ އެވެ.

އަޅުގަނޑަށް ވިސްނޭގޮތުން، ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަރުކަޒީ ބޭންކް އަކީ އެމްއެމްއޭ ކަމުން، އެމްއެމްއޭ އިން، ނަގުދުން ކުރާ ވިޔަފާރީގެ މުޢާމަލާތްތަކުގައި ބާކީއަށް 1 ލާރި، 2 ލާރި 5 ލާރި އަދި 10 ލާރި ދޭން ޖެހޭ ނަމަ، ޢަމަލުކުރަންޖެހޭ ޤާނޫނެއް އެކުލަވާލަން ޖެހެއެވެ. އެހެން ނޫނީ، ވިޔަފާރީގެ މުޢާމަލާތްތަކުގައި އެތައް ބައެއް ޤާނޫނާ ޚިލާފު ވަމުން ދެއެވެ. ސަރުކާރަށް ލިބެން ޖެހޭ ޓެކްސް ނުލިބި ދެއެވެ. ސަރުކާރުން ވަކި ލާރިތަކެއް ޖެހުމަށް ޚަރަދުތަކެއް ކުރަން ޖެހެއެވެ. އަޅުގަނޑަށް ފެންނަނީ އެންމެ ގާތް 25 ލާރިއަށް ބާކީ ރައުންޑްކުރުމަށް ޤާނޫނެއް ފާސްކުރުމެވެ.

އެންމެ ފަހުގެ މަޒުމޫނުތައް

— — —